مفهوم اکوسیستم در صنعت و بازار

مفهوم اکوسیستم ریشه در علم زیست‌شناسی دارد از ترکیب دو واژه بوم‌شناسی[1] و سیستم تشکیل شده‌است. این مفهوم اولین بار توط تنسلی[2] در سال 1935 مطرح شد. از نظر تنسلی، اکوسیستم اجتماعی از ارگانیزم‌های زنده است که در ارتباط با اجزاء غیرزنده موجود در محیط خود (از جمله هوا، آب و خاک) به‌عنوان یک سیستم تعامل دارند. در واقع اکوسیستم مفهومی است که محیط‌زیست گیاهی و حیوانی، پویایی‌های جمعیت، رفتار و تکامل را با هم یکپارچه می‌کند. همه اکوسیستم‌های فارغ از اندازه و مقیاس دارای دو جزء کلی هستند: یک بخش مربوط به محیط اکوسیستم است که غیرزنده است مانند رودخانه و هوا و… که از آن با عنوان بیوتوپ[3] (زیست‌جای) نام می‌برند. بخش دوم که شامل اجزاء زنده و تعاملات آن‌ها است و با عنوان بیوسنوز[4] شناخته می‌شود. شایان ذکر است که مجموعة این عوامل نه تنها مواد و انرژی لازم را در اختیار اکوسیستم قرار می‌دهند بلکه در تعیین حدود پراکندگی گونه‌های مختلف جانوری و گیاهی نقش فراوانی دارند.

با این حال به مرور زمان دانشمندان حوزه‌های مختلف از مفهوم اکوسیستم برای تبیین و توضیح پدیده‌های حوزه خود استفاده کردند و به همین خاطر اصطلاحات مختلفی از قبیل اکوسیستم زیست‌محیطی[5]، اکوسیستم صنعتی[6]، اکوسیستم اقتصادی[7]، اکوسیستم کسب‌وکار دیجیتال[8] و اکوسیستم اجتماعی[9] در حوزه‌های مختلف مطرح شدند. در حوزه کسب‌وکار نیز  با توجه به گسترش تعاملات بین شرکت‌ها و همچین تغییرات سریع در محیط فعالیت شرکت‌ها، ابتدا مفهوم اکوسیستم کسب‌وکار مطرح شد و پس از آن مفاهیم دیگری مانند اکوسیستم  کارآفرینی، اکوسیستم نوآوری، اکوسیستم استارت‌آپ‌ها توسط محققان حوزه کسب‌وکار مطرح شد. در ادامه به منظور آشنایی با مفاهیم مورد نظر هر یک از آن‌ها به صورت مختصر تشریح شده‌اند.

1.      اکوسیستم کسب‌وکار: استعاره اکوسیستم کسب‌وکار، نخستین بار توسط جیمز مور[10] (1993) مطرح شد، بر مبنای این استعاره، امروزه فضای فعالیت سازمان‌ها به صورت یک اکوسیستم است؛ اکوسیستمی که از اعضایی مانند مشتریان، تامین‌کنندگان، تولید‌کنندگان پیشتاز، سهامداران، انجمن‌های تجاری، اتحادیه‌های کارگری، نهادهای دولتی و نیمه‌دولتی و سایر بخش‌های ذینفع تشکیل شده است، ارتباطات متقابل و پیچیده‌ای بین این اعضا وجود دارد و موفقیت و بقای آن‌ها به یکدیگر وابسته است. یکی از تفاوت‌های اساسی بین زنجیره‌های ارزش و اکوسیستم کسب‌وکار این است که زنجیره‌های ارزش، متمرکز بر  بر فرآیند خلق ارزش و  روابط تامین‌کننده و خریدار در طی زنجیره است و از نظر ماهیتی ناپایدار است در حالی‌که در اکوسیستم‌های کسب‌وکار به عوامل متعددی از جمله عوامل اجتماعی نیز توجه می‌شود و همین موضوع منجر به پایداری بیشتر اکوسیستم کسب‌وکار می‌گردد.

2.       اکوسیستم نوآوری: اکوسیستم نوآوری شامل تمام اجزاء مورد نیاز برای شکل‌دادن یک اقتصاد نوآور و کارآفرین است. ویژگی‌ اکوسیستم نوآوری تعاملات بین  بازیگران در آن است که باعث تسهیل نوآوری می‌گردد. در فضای اکوسیستم نوآوری، شرکت‌ها به‌عنوان بازیگران اصلی نوآوری مطرح‌اند و کارآفرینان در مرکز سیستم قرار دارند. این اکوسیستم ه به مجموعه‌ای نامتجانس از  سازمان‌هایی اشاره دارد که با قابلیت‌ها و منابع مکمل خود به صورت مشترک ارزش خلق می‌کنند. برخی از افراد اکوسیستم نوآوری و کسب‌وکار را شبیه به هم در نظر می‌گیرند در حالی که برخی دیگر معتقدند در حالی که منبع ارزش در اکوسیستم کسب‌وکار، کارایی و انعطاف‌پذیری است اما در اکوسیستم نوآوری منبع ارزش خلق نوآوری است.

3.      اکوسیستم کارآفرینی: اکوسیستم کارآفرینی مجموعه‌ای از نهادهای مرتبط با هدف کمک به کارآفرینان در راستای طی کردن همه مراحل فرآیند توسعه شرکت‌های نوپا است. در اکوسیستم کارآفرینی برخلاف دیگر اکوسیستم‌ها به جای تاکید بر شرکت‌ها، بر افراد کارآفرین تاکید می‌شود، با این حال به نقش محیط و زمینه کارآفرینی نیز توجه می‌شود.

به طور کلی براساس تعاریف متعددی که در مورد اکوسیستم (کسب‌وکار، نوآوری، کارآفرینی و…) ارائه شده است می‌توان گفت که اکوسیستم مجموعه‌ای از عناصر و بازیگران متعدد، متنوع و مستقلِ دارای نقش‌های متفاوت است که در راستای دستیابی به هدف مشترکی با یکدیگر تعامل ، هم‌تکاملی و هم‌زیستی دارند.

[1] Ecology
[2] Tansley
[3] Biotope
[4] Biocenosis
[5] Ecological Ecosystem
[6] Industrial Ecosystem
[7] Economy As An Ecosystem
[8] Digital Business Ecosystem(DBE)
[9] Social Ecosystem
[10] James Moore