فناوری‌نانو یکی از حوزه‌های پیشرفته علمی و اقتصادی است که رشد آن می‌تواند تأثیر قابل‌توجهی بر توسعه صنعتی کشور داشته باشد. بررسی فروش محصولات نانویی در استان‌های مختلف نشان می‌دهد که تفاوت‌های عمده‌ای در میزان استقبال و استفاده از این فناوری وجود دارد. در این گزارش، پراکندگی جغرافیایی فروش نانو محصولات، تأثیر عوامل مختلف بر فروش این محصولات به اختصار بررسی شده است.
فناوری‌نانو در سال‌های اخیر رشد چشمگیری در ایران داشته و برخی استان‌ها توانسته‌اند سهم قابل‌توجهی از این بازار را به خود اختصاص دهند. بررسی آمار فروش این محصولات به تفکیک استان‌های کشور، تصویری از وضعیت اقتصادی، صنعتی و علمی هر منطقه ارائه می‌دهد. نتایج این بررسی‌ها، در سالی که سرمایه‌گذاری روی تولید به عنوان شعار سال انتخاب شده، می‌تواند راهنمایی برای فعالان این حوزه باشد. تصویر زیر فروش محصولات نانو به تفکیک استان‌های کشور در سال 1404 را نشان می‌دهد:
تحلیل پراکندگی فروش محصولات نانویی در استان‌های ایران:
استان تهران با ۴۰.۴ درصد سهم و حجم فروش 250279 میلیارد ریال، بیشترین میزان فروش محصولات نانویی را دارد.
تمرکز شرکت‌های دانش‌بنیان، وجود زیرساخت‌های تحقیقاتی و صنعتی، و دسترسی به بازارهای متنوع از دلایل اصلی این برتری است. انتظار می‌رود که استان‌های با GDP سرانه بالاتر، قدرت خرید بیشتری داشته وفروش بالاتر محصولات نانویی را نیز در این استان‌ها دید. رتبه نخست تهران در این شاخص می‌تواند بالاتر بودن سهم پایتخت را از فروش محصولات نانو توجیه کند.
استان‌های صنعتی نظیر مرکزی، اصفهان، خوزستان و البرز در رتبه‌های بعدی هستند. استان مرکزی با سهم 14 درصد و فروش ۸,۹۴۵ میلیارد ریال، ظرفیت رشد بالایی در این حوزه دارد. اصفهان با سهم 10.3 درصد و فروش ۶۳,۹۱۹ میلیارد ریال یکی از قطب‌های صنعتی نانو در کشور محسوب می‌شود. استان خوزستان با سهم 10 درصدی و فروش 61879 جایگاه قابل توجهی در فروش محصولات نانویی دارد. البرز با سهم 6.1 درصد و فروش ۳۸011 میلیارد ریال نقش مهمی در بازار نانویی کشور دارد.
خراسان رضوی با سهم 5.3 درصد و حجم فروش ۳۲,6۹۹ میلیارد ریال، در مقایسه با دیگر استان‌های شرقی عملکرد مطلوبی داشته است. وجود مراکز علمی مهم نظیر دانشگاه فردوسی و مراکز پژوهشی مرتبط با فناوری نانو در این استان، تأثیر زیادی بر رشد این صنعت گذاشته است.
استان‌هایی نظیر بوشهر، قم و یزد سهم‌های کمتری در فروش نانویی دارند. بوشهر با سهم 3.۳ درصد و حجم فروش ۲۰,۲۶۷ میلیارد ریال، از ظرفیت‌های بالایی به ویژه در حوزه صنایع نفت و گاز برای توسعه فناوری‌نانو برخوردار است.
استان یزد با سهم 1.4 درصد و فروش ۸,۳۶۶ میلیارد ریال نیز در بین استان‌های صنعتی قرار دارد اما حجم فروش آن به نسبت برخی استان‌های دیگر کمتر است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که استان‌هایی با تعداد دانشگاه‌های بیشتر و مراکز تحقیقاتی فعال، سهم بالاتری در فروش محصولات نانویی دارند۔ استان تهران با بیش از 140 دانشگاه و مرکز تحقیقاتی، به عنوان قطب علمی کشور، میزبان تعداد زیادی از دانشگاه‌های برتر و مراکز تحقیقاتی پیشرفته است که این امر در رشد شرکت‌های دانش‌بنیان و فروش محصولات نانویی تأثیر بسزایی داشته است. همچنین، استان‌های خراسان رضوی (77 مرکز)، خوزستان (69 مرکز) اصفهان (67 مرکز)، مرکزی (38 مرکز) و یزد (28مرکز) که دانشگاه‌های معتبر و پژوهشکده زیادی را در خود جای داده‌اند، سهم قابل‌توجهی از فروش این محصولات را به خود اختصاص داده‌اند۔ این ارتباط نشان می‌دهد که توسعه آموزش عالی و افزایش سرمایه‌گذاری در پژوهش‌های علمی به ویژه فناوری نانو، می‌تواند منجر به رشد اقتصادی و صنعتی در حوزه فناوری‌نانو شود و همچنین به فروش بیشتر محصولات نانویی نیز کمک کند.
افزایش تعداد دانشگاه‌های یک استان به دلایلی می‌تواند به فروش بیشتر محصولات نانویی در آن منطقه مرتبط باشد؛
افزایش تولید دانش و پژوهش‌های کاربردی: دانشگاه‌ها مراکز تحقیقاتی و پژوهشی به توسعه فناوری‌های نانویی کمک می‌کنند. پژوهش‌های علمی که در این مراکز انجام می‌شود، به تجاری‌سازی ایده‌ها و تولید محصولات جدید می‌انجامد.
تأمین نیروی انسانی متخصص: دانشگاه‌ها دانش‌آموختگان متخصصی را تربیت می‌کنند که می‌توانند در شرکت‌های دانش‌بنیان و صنایع نانو فعالیت کنند. این امر به افزایش ظرفیت تولید، فروش و نوآوری در این حوزه کمک می‌کند.
ایجاد شرکت‌های دانش‌بنیان: بسیاری از شرکت‌های دانش‌بنیان که در زمینه فناوری‌نانو فعالیت می‌کنند، توسط اساتید و فارغ‌التحصیلان دانشگاهی تأسیس می‌شوند. افزایش تعداد دانشگاه‌ها احتمال رشد چنین شرکت‌هایی را افزایش می‌دهد که در نهایت به گسترش بازار نانویی کمک می‌کند.
ارتباط دانشگاه و صنعت: دانشگاه‌ها با صنایع مختلف همکاری می‌کنند و این ارتباط موجب توسعه فناوری‌های جدید و افزایش استفاده از محصولات نانویی در بخش‌های صنعتی می‌شود.
افزایش جذب سرمایه‌گذاری و حمایت‌های دولتی: استان‌هایی که مراکز دانشگاهی و تحقیقاتی قوی دارند، معمولاً سهم بیشتری از بودجه‌های تحقیقاتی و حمایت‌های دولتی برای توسعه فناوری نانو دریافت می‌کنند که به رشد بازار محصولات نانویی کمک می‌کند.
بنابراین، هرچند تنها عامل تعیین‌کننده نیست، اما افزایش تعداد دانشگاه‌ها می‌تواند یکی از عوامل کلیدی در گسترش و فروش بیشتر محصولات نانویی در یک استان باشد.
تحلیل داده‌های فروش محصولات نانویی نشان می‌دهد که استان‌های با قدرت خرید بالاتر، استان‌های صنعتی و استان‌هایی با توان علمی و دانشگاهی بالاتر می‌توانند سهم بالاتری از بازار حوزه نانو داشته باشند.
برای گسترش عادلانه‌تر این فناوری در سطح کشور، می توان در استان‌های کم‌برخوردار حمایت بیشتری از ایجاد شرکت‌های دانش‌بنیان نانویی انجام داد. توسعه مراکز تحقیقاتی و همکاری دانشگاه‌ها با صنعت در این استان‌ها را تقویت کرد. ارائه مشوق‌های اقتصادی و تسهیلات مالی برای گسترش تولید و مصرف محصولات نانویی در این استان‌ها تسهیل شود. فرهنگ‌سازی و آگاهی عمومی درباره مزایای استفاده از فناوری نانو صورت گیرد.
با اجرای این سیاست‌ها، می‌توان انتظار داشت که صنعت نانو در ایران به‌طور متوازن‌تری رشد کرده و از پتانسیل‌های تمامی استان‌ها برای توسعه این فناوری بهره گرفته شود.
