هر ساله با فرا رسیدن فصل زمستان، معضل آلودگی هوا و ایجاد مشکلات تنفسی در افراد، به ویژه در شهرهای بزرگ و صنعتی تشدید می‌شود. یکی از راهکارهایی که هر فرد می‌تواند برای محافظت در برابر خطرات ناشی از تنفس هوای آلوده به کار گیرد، استفاده از ماسک‌های تنفسی است. با توجه به اهمیت موضوع، در این مطلب به مزایای استفاده از نانوماسک‌ها پرداخته شده است.
بر کسی پوشیده نیست که آلاینده‌های هوا بر سلامتی افراد جامعه تأثیرگذار بوده و عوارض ناشی از آن می‌تواند تا سالیان طولانی گریبانگیر فرد باشد. این آلاینده‌ها آثار مخربی بر دستگاه‌های داخلی بدن از جمله سیستم تنفسی و دستگاه قلب و عروقی و حتی اندام‌های خارجی همچون چشم و پوست دارد. این آلاینده‌ها افزون بر تشدید بیماری‌های تنفسی در افراد مبتلا و یا ایجاد برخی بیماری‌های تنفسی در افراد سالم، قادر به ایجاد تغییر ساختاری روی گرده‌های آلرژی‌زای گیاهان و افزایش شدت حساسیت‌زایی آن‌ها نیز هستند.
اگرچه استفاده از ماسک‌های تنفسی یکی از راه حل‌های مناسب برای مقابله با آلودگی هوا به شمار می‌رود، اما توجه به این نکته ضروری است که هر نوع ماسکی قادر به جذب ذرات معلق آلاینده‌ی موجود در هوا نیست. بنابراین این سوال مطرح است که ماسک حفاظتی مناسب جهت استفاده در هوای شهرهای آلوده باید چه مشخصاتی داشته باشد.
در بحث هوای پاک، آلاینده‌های معلق با قطر 2/5 و 7 میکرون اهمیت فراوانی دارد. از آنجا که ذراتی با قطر 5/2 میکرون و کمتر به دلیل داشتن خاصیت نفوذپذیری، به راحتی می‌توانند افراد را در معرض خطر قرار دهند؛ لذا باید ماسک‌هایی استفاده شود که قادر به جلوگیری از ورود این ذرات به دستگاه تنفسی باشند.
ماسک‌های معمولی اثر زیادی در پیشگیری ورود این دسته ذرات به سیستم تنفسی ندارد و بهتر است از ماسک‌های استاندارد همانند ماسک‌های N95 استفاده شود.
با ورود فناوری نانو به عرصه‌ی تولید محصولات مختلف از جمله ماسک‌های تنفسی، امروزه شاهد بروز ماسک‌هایی از جنس نانوالیاف هستیم که توانایی آن‌ها در محافظت از افراد در برابر هوای آلوده حتی از ماسک‌های N95 نیز بهتر است.
این دسته از ماسک‌ها قادرند در برابر ورود ذرات زیر 2/5 میکرون (در حدود نانومتر) نیز مقاومت کرده و آن‌ها را با راندمان بالاتر از 95 درصد در منافذ خود به دام اندازند. بنابراین کارایی آن‌ها بسیار بهتر از ماسک‌های معمولی خواهد بود. ضمن اینکه عمر مفید این دسته از ماسک‌ها بسیار بیشتر از ماسک‌های معمولی است.
در ساختار برخی از ماسک‌های نانوالیافی، یک لایه کربن فعال نیز استفاده شده است که توانایی جذب بخارهای آلی را دارد. بنابراین در هنگام عمل دم، این پوشش گازها و بخارهای آلی را جذب نموده و مانع از ورود آن‌ها به دستگاه تنفسی شخص می‌شود. این ویژگی، توصیه به کاربرد آن‌ها را در محیط‌های صنعتی که فرد در معرض تنفس بخار ناشی از مواد شیمیایی است را افزایش می‌دهد.
همچنین می‌دانیم که در فصل سرما بیماری‌های واگیردار ویروسی نظیر آنفولانزا نیز شیوع بیشتری می‌یابد. نانوماسک‌ها یا همان ماسک‌های ساخته شده از نانوالیاف قادرند در برابر عوامل بیماری‌زا( برخی باکتری‌ها و ویروس‌ها) و ورود سایر عوامل مضر و آلرژی‌زا به مجرای تنفسی فرد نیز مقاومت می‌کنند. بنابراین استفاده از آن‌ها برای بیماران خاص پیوندی، سرطانی و تالاسمی و حتی سایر افراد در محیط‌های پر رفت و آمد، به ویژه کودکان و زنان باردار جهت جلوگیری از ابتلا به سرماخوردگی و سایر بیماری‌های واگیردار تنفسی بسیار مفید خواهد بود.
خوشبختانه در کشور ما نیز، دو محصول تجاری در حوزه‌ی ماسک‌های نانوالیاف به مرحله‌ی تولید صنعتی دست یافته است. این ماسک‌ها که با نام‌های تجاری ماسک تنفسی فیلتردار «نانوپاک»، محصولی از شرکت دانش بنیان نانوتارپاک، و فیلتر تنفسی «پاکدم»، محصولی از شرکت توسعه سلامت ایرانیان، به بازار مصرف عرضه می‌شوند، از کلیه ویژگی‌های ذکر شده در خصوص نانوماسک‌ها برخوردارند. از این رو شاید بهترین گزینه برای استفاده‌ی افراد در شرایط بحرانی هوای آلوده در شهرهای بزرگ و صنعتی باشند.
