فناوری نانو موج چهارم انقلاب صنعتی، پدیدهای عظیم است که در تمامیگرایشهای علمیراه یافته و از فناوریهای نوینی است که با سرعت هرچه تمام تر درحال توسعه میباشد. فناوری نانو، توانمندي توليد مواد، ابزارها و سيستمهاي جديد با كنترل در سطوح مولكولي و بهره برداری از خواص و پدیدههای این بعد میباشد. شواهد نشان میدهد که درصد بسیار بالایی از محصولات آینده متکی بر فناوری نانو خواهد بود. فنآوری نانو توانايي ساخت، كنترل و استفاده ماده در ابعاد نانومتري است. یک نانومتر (nm) یک میلیاردم متر است. اندازه ذرات در فناوری نانو بسيار مهم است، چرا كه در مقياس نانويي، ابعاد ماده در خصوصيات آن بسيار تأثيرگذار است و خواص فيزيکي، شيميايي و زیست شناختی تک تک اتمها و مولکولها با خواص توده ماده متفاوت است. اين اندازه در مواد مختلف متفاوت است، اما به طور معمول مواد نانو به موادي كه حداقل يكي از ابعاد آنها كوچك تر از ۱۰۰ نانو متر باشد گفته ميشود. زمانی که اندازه مواد در این مقایس قرار میگیرند، خصوصیات ذاتی آنها از جمله استحکام، مقاومت در برابر خوردگی، خواص شیمیایی و رفتارشان تا حدود زیادی تغییر میکند.
- آینده صنعت آب و چالشهای پیشرو:
در گزارش سازمان ملل آمده است که بیش از 700 میلیون نفر در سراسر دنیا از کمبود آب رنج میبرند و اگر کاری صورت نگیرد تا سال 2025 این رقم به 3 میلیارد نفر افزایش پیدا خواهد کرد. تخمین زده میشود که مصرف آب در جهان هر 20 سال دوبرابر خواهد شد. اما میزان تولید آب در مقایسه با این نرخ کافی نخواهد بود. همچنین این واقعیت وجود دارد که حدود 70 درصد از آب دنیا توسط کشاورزی مصرف میشود و این در حالیست که آبیاری ضعیف و مدیریت نامناسب مقادیر زیادی از منابع آب را از بین میبرد. به عنوان مثال برای تولید هر 454 گرم برنج حدود یک تن آب مصرف میشود. علاوه بر این، مصرف بی رویه سموم و کودهای شیمیایی، تهدیدی فزاینده برای آلودگی آبهای زیرزمینی به شمار میرود ]1[.
صنایع نیز به نوبه خود آب بسیاری هدر میدهند. به عنوان مثال برای تولید یک تن فولاد 282 تن آب مصرف میشود. انسانها به آب به عنوان ورودی تولید (کشاورزی و صنعت) ، ابزاری برای زنده ماندن ، حفظ سلامت و آسایش زندگی و حفظ اکوسیستم تکیه دارند. کمبود آب سلامت اقتصادی بسیاری از کشورها به خصوص کشورهای خشک و نیمه خشک را تهدید میکند. حاصل این تغییر میتواند بافت اجتماعی جوامع را از بین برده و تنازع بر روی منابع کمیاب آبی را تشدید کند.
در ایران مسئله آب به ویژه آب شیرین با توجه به وضعیت جغرافیایی از حساسیت بالایی برخوردار است. همچنین ذخایر آب کشور در حال کاهش و شور شدن است و آبهای سطحی و زیر زمینی با انواع آلودگیها آلوده شدهاند. بنابراین با نگاهی به مشکلات تامین آب در ایران و همچنین اهمیت تصفیه پسابهای صنعتی و شهری و پتانسیلهای نمکزدایی آب دریا، استفاده از فناوریهای نوین ضروری به نظر میرسد.
.
- تصفیه آب[1] به شیوه متداول
مراحل تصفیه به روشهای معمول شامل موارد زیر میباشد :
- عملیات پیش تصفیه
- منعقد شدن ذرات معلق
- بهم پیوستن ذرات منعقد شده و تشکیل ذرات بزرگتر
- رسوب گذاری
- گند زدایی
- هوادهی
- صاف کردن
به دلیل اینکه هر روش قادر به از بین بردن همه آلودگیها نیست، پس در شیوههای معمول نیاز به چندین مرحله میباشد. در نتیجه هر مرحله نیاز به تهیه سازهها و تاسیسات خاص خود را دارد که هزینه عملیاتی را افزایش داده و سرعت عملیات تصفیه کاهش مییابد. فناوریهای نوین در کاهش مراحل و کمتر کردن ابعاد تاسیسات مورد نیاز میتوانند بسیار موثر واقع شوند.
مراحل تصفیه آب در روشهای متداول
—————————
[1] Water treatment
- فناوری نانو چه فرصتهای جدیدی برای صنعت آب ایجاد میکند؟
بازار محصولات نانو ساختار مورد استفاده در تصفیه آب در سال 2010 حدود 4/1 میلیارد دلار بوده و تخمین زده شده است که در 5 سال بعدی، نرخ رشد سالیانه 7/9 درصد باشد. انتظار میرود که با توسعه بیشتر فناوری نانو، کارایی روشهای مختلف تصفیه آب همچون خالص سازی، نمک زدایی، ضد عفونی کردن و پالایش بهبود یابد. همچنین انتظار بر این است که استفاده از محصولات مبتنی بر فناوری نانو هزینه تصفیه آب را کاهش دهد. کشورهای درحال توسعه میتوانند با بهره گیری از فناوری نانو در زمینه تصفیه آب جهش بزرگی در این زمینه داشته و حرکت به سمت فناوریهای پیشرفته، استفاده از فناوریهای قدیمینامرغوب، ناکارآمد، گران و آلاینده محیط زیست را کنار بگذارند. از آنجایی که فراهم نمودن آب تمیز برای سلامت اقتصادی کشورها ضروری است، توسعه فناوری نانو میتواند با امنیت ملی گره بخورد [2 و 3].
- کاربردهای فناوری نانو در صنعت آب و فاضلاب
فناوری نانو را میتوان در سه حوزه اصلی آب تقسیم بندی کرد:
- حوزه تصفیه و بازیابی آب
- حوزه نظارت بر آلایندهها و کنترل کیفت آب
- حوزه توزیع آب و تاسیسات.
استفاده از فناوری نانو در این حوزهها میتواند منجر به افزایش راندمان و کاهش مصرف انرژی نسبت به سامانههای تصفیه کنونی، کاهش تجهیزات جانبی، کاهش تولید پساب و درنهایت ایجاد سهولت و ارزانی در صنعت آب و فاضلاب گردد.
هر یک از حوزههای فوق نیز میتوانند به چند بخش مختلف تقسیم شوند. میتوان حوزه تصفیه و بازیابی آب را به بخشهای فرایند فیلتراسیون، جاذبها ، کاتالیزورها ، فرایند نمک زدایی و میکروب زدایی تقسیم نمود. همچنین در زمینه نظارت بر آلایندهها و کنترل کیفیت آب، آن را به بخشهایی شامل نانو حسگرها، نانوزیست حسگرها، آرایه تجمعی حسگرها و حسگرهای پیش تغلیظ کننده تقسیم بندی کرد. حوزه توزیع آب و تاسیسات نیز بسته به استفاده از فناوریهای نوین در بحث مهندسی آن، میتواند به چندین حوزه همچون نانو پوششها یا نانو کامپوزیتها و … تقسیم گردد.
- تصفیه و بازیابی آب
با توجه به کمبود آب و افزایش تقاضای آب برای مصارف شهری و صنعتی و همچنین تاثیرات مخرب آلایندهها و پسابها بر محیط زیست و آبهای زیرزمینی، سرمایهگذاری درجهت تصفیه فاضلابهای تولید شده اجتناب ناپذیر خواهد بود. همچنین با توجه به رشد جمعیت شهری و حرکت کشور به سمت پایه گذاری واحدهای مختلف صنعتی، تصفیه و بازیابی آب مصرفی صنایع نه تنها به استفاده مجدد از ذخایر محدود آبی منجر میشود، بلکه از پیامدهای زیست محیطی مخرب نیز پیشگیری میکند. جهت استفاده مجدد آب پسابها و بازگرداندن آنها به چرخه آب، بسته به نوع فاضلاب (شهری، بیمارستانی، صنعتی و …) نیاز به حذف میکروبها و آلایندههای خطرناک مثل ترکیبات آلی آروماتیک، یون فلزات سنگین و مواد روغنی میباشد. از دیدگاه دیگر، برخی از آلایندههای موجود در پسابهای صنعتی ارزش تجاری دارند و میتوان با فناوری نانو مثل نانو جاذبها آنها را از آب استخراج کرد، این کار علاوه بر سودآوری، میتواند به تسریع تصفیه پساب نیز کمک کند [6] .
بطور مثال استفاده از نانو مواد جاذب جهت تصفیه آب و جداسازی آلایندهها از پساب صنعتی توسط شرکت Osorb در اوهایو آمریکا انجام شده است [7] .
کاهش شدید آب شیرین، ما را ملزم خواهد کرد که از فناوری نوین برای تامین آب شیرین از آب نیمه شور و شور استفاده کنیم. در گذشته تصفیه و نمک زدایی آب دریا توجیح اقتصادی نداشته است اما به دلیل نیاز شدید به آب و همچنین بهبود فناوریهای مورد نیاز، سرمایه گذاری در این مورد لااقل برای سالهای آتی، توجه بسیاری را جلب کرده است. فناوری نانو در تولید محصولاتی با کارایی بهتر و ارزانتر، این امکان را میدهد که سرمایه گذاری به سمت تصفیه آب دریا شتاب پیدا کند. به دلیل منابع وسیع آب دریا این فرایند برای کشورهایی که به دریا متصل هستند بسیار سودمند خواهد بود. از غشاهای نانو فیلتراسیون[1]، برای نرم سازی آب استفاده میشود که در آن سختی آب کم شده و مواد آلی، باکتریها و ناخالصیهای دیگر از آب جدا میشوند. به دلیل نیاز به فشار کمتر نانوفیلتراسیون نسبت به اسمز معکوس[2] و کاهش هزینه انرژی، در خصوص نمک زدایی از آب حاوی مقادیر بالا از املاح جهت مصارف آشامیدن، توجه به نانو فیلتراسیون فزاینده است. غشاء نانوفیلتراسیون را به دو نوع سرامیکی و پلیمری به شکل های صفحهای و مارپیچی تقسیمبندی میکنند. بسته به نیاز و شرایط محیطی مثل دما، فشار و وضعیت شیمیایی آب، میتوان غشاءهای نانوفیلتراسیون مناسب را جهت حذف آلاینده ها و یا شوری آب بکار برد.
بطور مثال نصب سامانه نانوفیلتراسیون جهت شیرین سازی آب توسط شرکت State Utility Contractors در آمریکا انجام شده است. [8]
بسیاری از فناوریهای نانو بدون آنکه اثرات زیانباری باقی بگذارند، میتوانند جهت تصفیه و رفع آلودگی آّب مود استفاده قرار گیرند. به عنوان مثال نانو / میکرو حبابهای[3] هوا، اکسیژن و یا ازون، قابلیت حذف و رفع آلایندههای آب با بازده بسیار زیاد را دارند، همچنین نانو حبابها به دلیل قابلیت پراکندگی یکنواخت در آب و حرکت در همه جهتها، این توانایی را دارند که به عنوان عامل شناورسازی ذرات معلق در حوضچههای تصفیه پساب صنعتی و شهری مورد استفاده واقع گردند. ادغام فرایند نانو حباب با دیگر فرایندهای مرسوم تصفیه آب میتواند علاوه بر کاهش هزینهها، بازدهی کار را به طور قابل توجهی افزایش دهد. ادغام فرایند تولید نانو حبابها با فرایند لخته سازی[4] 40 درصد بازده کار نسبت به روشهای لخته سازی/ شناورسازی مرسوم را افزایش میدهد.
———————————————–
[1] Nanofiltration Membrane
[2] Reverse Osmosis
[3] Micro/Nano Bubbles
[4] Coagulation
یکی از مشکلات زیست محیطی حال حاضر، آلوده شدن آبهای زیر زمینی و خاک توسط پسابهای صنعتی و شهری میباشد که رفع این آلودگیها در ابعاد گسترده بسیار مشکل خواهد بود. با تصفیه اولیه پساب های صنعتی و حتی روان آبهای حاوی سموم و کودهای کشاورزی، با کمک فناوری نانو میتوان از آلایندگی اولیه محیط زیست ممانعت بهعمل آورد. همچنین فناوری نانو این امکان را میدهد که بتوان تا حدودی چنین آلودگیهایی را کاهش داد. در پروژهای که توسط دولت آمریکا و کشورهای اروپایی جهت رفع آلودگیهای زیست محیطی صورت گرفت (به نام پروژه ترمیمینانو [1])، توانستند با کمک نانو مواد، آلودگی بخشهای مورد آزمایش را تا حدودی کاهش دهند [8] .
————————————-
[1] Nanoremediation project
- نظارت بر آلایندهها و کنترل کیفیت آب:
کنترل و اندازه گیری آلودگیهای آب، اولین قدم در جهت تولید آب سالم را تشکیل میدهد. روشهای پیشرفته آنالیز، همچنین حسگرها راهکارهایی برای پایش کیفیت آب هستند. حسگر وسیلهایست که با حساسیت بالا میتواند حضور یا عدم حضور و همچنین مقدار عوامل آلاینده را بسیار فراتر از توانایی حواس انسانی شناسایی کند. فناوری نانو، حسگرها را حساس تر، گزینش پذیرتر، کوچکتر، ارزانتر و اندازه گیریهای هم زمان را امکان پذیر میکنند. امروزه حسگرهای کنترل کننده شرایط آب به واسطه نوع نیاز بسیار مورد استفاده قرار میگیرد . به عنوان مثال برای برخی صنایع آب ورودی از نظر سختی و هدایت باید در تمام لحظات کنترل شود و یا پسابهای صنعتی تصفیه شده به طور مداوم و به صورت آنلاین توسط سازمانهای محیط زیست و یا سازمانهای مربوطه مورد نظارت قرار گیرند یا در مواردی نیاز است که کشاورزان با حسگر ارزان قیمت میزان شوری یا املاح آب مورد استفاده را آنالیز کنند .
در کنار حسگرهایی که صرفا به پایش ویژگیهای شیمیایی و عوامل آلاینده آب میپردازند، نانوحسگرهای متعددی نیز با حساسیتهای بالا در زمینه تاسیسات آبی به کار میروند که برای مثال به اندازهگیری دما، جریان و … میپردازند.
نانو حسگر نیترات که به صورت بی سیم اطلاعات را ارسال میکند و به دلیل حجم کوچکش حتی در شیر آب خانگی نیز قابل نصب میباشد [11] .
- توزیع آب و تاسیسات:
هزینه خرید و نگهداری بسیاری از تاسیسات صنایع آب بالا میباشد ، استفاده از فناوریهای نوین در مهندسی ساخت این تاسیسات میتواند علاوه بر کاهش هزینههای جانبی نگهداری از قبیل خوردگی لولههای انتقال و یا رسوب ذرات بر روی جداره، به افزایش عملکرد دستگاهها منجر گردد. همچنین استفاده از نانو مواد در جداره داخلی لولهها و پمپهای آب میتواند اصطکاک آب را کاهش داده تا آب به صورت هدفمندتر و با انرژی کمتری انتقال مییابد.
بخش دیگری از کاربرد فناوری نانو در بحث صنایع آب، مقاوم سازی سازههای تاسیسات آب و فاضلاب میباشد. با کمک نانو مواد میتوان از هوازدگی سازهها و نفوذ یونهای فرساینده (خورنده) به داخل سازه جلوگیری کرد تا منجربه افزایش طول عمر سازهها گردد. نتیجه استفاده از این موارد، علاوه بر افزایش ضریب اطمینان سازهها، کاهش قابل توجه هزینه تعمیر و نگهداری نیز خواهد بود. استفاده از نانو مواد در بتن میتواند موجب افزایش استحکامات فشاری ، خمشی و کششی و مقاومت سایشی بتن شده و همچنین منجر به کاهش نفوذ پذیری بتن و آب بندی یک دست بتنها میشود.
- بازار محصولات و فناوریهای نوین در صنعت آب کشور
همانگونه که در روند گزارش ذکر شد، پرداختن به فناوریهای نوین در صنعت آب و فاضلاب کشور از ضرورت زیادی برخوردار است و درنتیجه انتظار میرود تا بازار گستردهای را در آیندهای نزدیک بهخود اختصاص دهد. از فناوریهایی که هماکنون در کشور موجود است میتوان به فناوری نانو/میکروحباب (نانوکویتاسیون[1]) و تولید و طراحی نانوغشاءها با عملکرد بالا و برخی دیگراز فناوریهای جهانی اشاره کرد. میکرو حباب و نانو حبابها پتانسیل بسیار زیادی جهت استفاده در صنایع متنوع مهندسی را دارا میباشند. نانو حبابهای اکسیژن و هوا به دلیل افزایش عملکرد فعالیت زیستی و انتقال ذارت معلق در تصفیه آب بسیار موثر واقع میشوند. همچنین میکرو حبابها بدون ایجاد کمترین آلودگی ، آلایندههای آلی و میکروبی را به راحتی از بین میبرند. فرآیندهای فیلتراسیون نیز نقشی اساسی را در تصفیه آب بازی میکنند. غشاهای نانوفیلتراسیونی جزء آخرین ابداعات در زمینه غشاء هستند و معمولا برای گندزدایی و حذف املاح از آبهای سطحی یا زیرزمینی به کار میروند. شرکتهای بسیار زیادی در دنیا در زمینه فناوری نانو سرمایه گذاری کردهاند.
هرچند برخی از این فناوریها به تناسب طبیعت نوآورانه خود تحت مراحل علمی و آزمایشی قرار دارند، اما برخی محصولات نیز به صورت تجاری و با استاندارهای بالا در شرکت های داخلی قابل عرضه هستند.
- سیستم فیلتراسیون غشایی به روشهارمودینامیکی[2]:
شرکت مهندسی ساخت آب روبش رسوب مهسار، دهها دستگاه باهدف حذف انواع آلایندهها در مراکز مختلفی نصب و اجرا نموده است. دستگاه تصفیه پساب صنعتی نانو غشاییهارمودینامیک، دستگاهی است که با به وجود آوردن تنش در سطح سیال مانع ایجاد گرفتگی بر سطح غشای نانویی گردیده و دسترسی آسان مولکولهای آب به سطح غشا را باعث میگردد ( شکل 15) [12]. این دستگاه قابلیتها و امکانات قابلتوجهی به این شرح دارد: توان جداسازی ذرات بهصورت کنترلشده؛•عدم احتیاج به زمین و فضای بزرگ؛ عمر طولانی نسبی غشا؛ امکان بازیابی بالا تا 95 درصد؛ اقتصادی بودن ازنظر مصرف انرژی؛ عدم احتیاج بهپیش تصفیه و فیلترهای کارتریجی و شنی؛ عدم احتیاج به مکملها و افزودنیهای شیمیایی؛ عدم احتیاج به ضدعفونیهای شیمیایی و فیزیکی .
سیستم فیلتراسیون غشایی به روشهارمودینامیکی محصول شرکت مهندسی ساخت آب روبش رسوب مهسار
- نانو غشای پلیمری بهمنظور تصفیه آب:
شرکت فناوری نانو کاسپین با همکاری دانشگاه نوشیروانی بابل اقدام به تولید نانو غشای پلیمری بهمنظور تصفیه آب کرده اند که این غشاهای نانوفیلتراسیون، در دپارتمان غشای دانشگاه لوون بلژیک توسط پروفسور «بارت ون در بروگن» قائممقام انجمن علوم غشایی اروپا مورد ارزیابی و تأیید قرارگرفته است ( شکل 16). دستاوردهای اصلی طرح به این شرح است: دستیابی به دانش فنی ساخت ورق غشاهای پلیمری اولترافیلتراسیون (بهعنوان زیر لایه نانوفیلتراسیون)؛ دستیابی به دانش فنی ساخت ورق غشاهای پلیمری نانوفیلتراسیون؛ ساخت پایلوت نیمهصنعتی تولید ورق غشای اولترافیلتراسیون به عرض 60 سانتیمتر و به ظرفیت اسمی300 مترمربع در روز؛ ساخت پایلوت نیمهصنعتی تولید ورق غشای نانوفیلتراسیون به عرض 60 سانتیمتر و به ظرفیت اسمی1000 مترمربع در روز؛ ساخت و راهاندازی خط تولید مدوله کردن ورق غشای نانوفیلتراسیون در مقیاس نیمهصنعتی.
نانو غشای پلیمری تولید شده توسط شرکت فناوری نانو کاسپین با همکاری دانشگاه نوشیروانی بابل.
————————————————————————
[1] Nanocavitation
[2] Haemodynamic System based on Nanofiltration Membrane
- نانو غشای سرامیکی بهمنظور تصفیه آب و پساب
با همکاری دانشگاه سهند تبریز و با حمایت ستاد ویژه توسعه فناوری نانو، غشا سرامیکی نانو ساختار مواد غیرآلی برای تصفیه آب و فاضلاب و جداسازی گازها به مرحله تولید رسیده است ( شکل 17). این نوع غشاها میتوانند در حضور ترکیبات خورنده نظیر اسیدها و حلالهای قوی و دماهای بالا کاربرد خوبی داشته باشند و در تصفیه آب و فاضلاب و همچنین در جداسازی گازها به کار میروند.
شرکت پیامآوران نانو فناوری فردانگر مجری اجرایی فناوری نانوکویتاسیون و الکترودیالیز معکوس جهت حذف نیترات و تبدیل آن به آمونیاک و گاز نیتروژن میباشد ( شکل18 ). ظرفیت پایلوت برابر با 1750 مترمکعب در شبانه روز میباشد. همچنین این شرکت دستگاه حذف آلودگی از آب شرب به روش نانوکویتاسیون را تولید کرده است. در این سامانه، بر اثر انفجار حبابهای نانومتری، انرژی موضعی زیاد و ترکیبات شیمیایی اکسید کننده (مثل رادیکالهای آزاد) به وجود میآید که مجموعه این رخدادها قادر است آلودگیها را ازبین ببرد [13] .
حذف نیترات از آب آشامیدنی با استفاده از فناوری نانوکویتاسیون و الکترودیالیز معکوس
—————————————————-
[1] Nano Cavitation
[2] Electro dialysis Reverse
- تولید لولههای انتقال آب و فاضلاب
در ایران چندین شرکت مبادرت به تولید لولههای مورد نیاز در صنعت آب و فاضلاب با فناوری بالا کردهاند، از جمله شرکت گروه صنعتی وحید که با فناوری نانو لولههای بی صدا را تولید کرده است [14] و یا شرکت آریا پلیمر پیشگام که لولههای PVC مقاوم به ضربه و حرارت را وارد بازار کرده است [15] . شرکتهایی مانند بهین تولید پروین [16]و داراکار[17] لولههای UPVC نانویی با خاصیت افزایش استحکام و مقاومت در برابر ضربه و حرارت را وارد بازار کرده اند.
- جمع بندی: توسعه و آینده فناوری نانو در صنعت آب
با توجه به چالشهای روز افزون جهانی و به خصوص شرایط خاص آب در ایران، امید کارشناسان به بهرهبرداری از فناوریهای نوین بهعنوان جایگزین یا مکمل فرآیندهای معمول فعلی در صنعت آب و فاضلاب ست. این فرآیندها مراحل تصفیه و کنترل کیفی را کاهش داده و به صورت کارا منجر به کاهش هزینههای روزمره میشود. با توجه به بلوغ تحقیقات دانشگاهی- صنعتی که سالهاست در کشور در زمینه فناوریهای نوین در صنعت آب و فاضلاب صورت میگیرد، فناوریهایی نظیر نانوکویتاسیون و سامانههای غشایی تجاریسازی شده و در بازار کشور ارائه شدهاند. همچنین فناوریهای ارائه شده بهصورت پایلوت در صنایع مختلف کشور و بهخصوص در صنایع آب و فاضلاب بهکار گرفته شدهاند (برای مطالعات بیشتر بهگزارشهای تفصیلی در خصوص هر فناوری مراجعه شود). انتظار میرود که فناوری های نوین در صنعت آب و فاضلاب بتوانند سهم عمدهای را در در آینده نزدیک در بازار جهانی و به تناسب آن در بازار داخلی به خود اختصاص دهد.
————————–
- منابع
- مجوعه گزارشهای رصد فناوری نانو , کاربرد فناوری نانو در تصفیه آب ( 1391)
- http://www.bccresearch.com/market-research/nanotechnology/nanotechnology-water-treatment-nan051a.html
- Nanotechnology for a Safe and Sustainable Water Supply: Enabling Integrated Water Treatment and Reuse, Qu , J. Brame , Q. Li, P. J. J. Alvarez , Acc. Chem. Res. 46 (2013) 834–843.
- Nanotechnology-Based Water Treatment Strategies, S. Kumar, J. Nanosci. Nanotechnol., 14 (2014) 1838–1858.
- http://www.absmaterials.com/osorbmedia
- http://phys.org/news/2012-10-unexpected-discovery-cleanup-hydrocarbons-pesticides.html
- http://www.sucontractors.com/jacksonville.aspx
- Nanotechnology and in SituRemediation: A Review of the Benefits and Potential Risks, B. Karn, T. Kuiken, M. Otto, Environmental Health Perspectives, 117 (2009) 1823.
- Nanostructures in environmental pollution detection,monitoring, and remediation, A. Vaseashta, Science and Technology of Advanced Materials, 8 (2007) 47–59.
- http://nanobionics.mntl.illinois.edu/LNBL/Publications.php
- محصولات فناوری نانو ساخت ایران ، ویرایش اول ، پاییز 1393
- http://www.pnf-co.com/index.php?nanoe=industrial-cavitation&hl=fa_IR
- http://www.vahidgroup.com/Catalog.aspx
- ariapolymer.com
- behintolid.ir
- http://www.darakar.com/VisitorPages/default.aspx?itemid=2
——————————————————————
تهیه کنندگان
- احسان فریدی (کارشناس ارشد شیمیتجزیه دانشگاه شیراز)
- محسن سروری (دکتری شیمیتجزیه دانشگاه شیراز)
=====================================
برای دسترسی به فایل PDF کلیه گزارشات، به بخش گزارش های صنعتی پایگاه اینترنتی نانو و صنعت (www.INDnano.ir/category/report) مراجعه نمایید.
