اهمیت و نقش «مالکیت فکری» در صحنه بین المللی به تدریج رو به گسترش است؛ به طوری که دارایی های فکری در معاملات تجاری در سطح بینالمللی نقشــی محوری دارند. مالکیتهای فکری اکنون یکی از باارزشترین سرمایه ها در دادوستدهای تجاری هستند.
اهمیت و نقش «مالکیت فکری» در صحنه بین المللی به تدریج رو به گسترش است؛ به طوری که داراییهای فکری در معاملات تجاری در سطح بینالمللی نقشــی محوری دارند. مالکیتهای فکری اکنون یکی از باارزشترین سرمایه ها در دادوستدهای تجاری هستند [1]. مقوله «مالکیت فکری» بیش از یک ونیم قرن است که به عنوان یکی از زیرساختهای اساسی توسعه فناوری در دنیا موردتوجه است و از آن به عنوان یکی از ابزارهای برتریجویی کشورها و شرکتها قلمداد میکنند و عدم توجه به این حوزه، ممکن است در آینده توسعه علمی و فناوری و به‌تبع آن توسعه صنعتی و اقتصادی را با مشکل جدی مواجه نماید. همچنین جایگاه ترسیم شده ایران در سند بیست ساله نظام در بخش توسعه فناوری و تأکیدات مکرر مقام معظم رهبری و مسئولان کشور در این زمینه گویای این مطلب است.
ضرورت ثبت اختراعات و منافع آن [2, 3]
1. حقوق انحصاری
گواهینامه ثبت اختراع، برای شرکت و اشخاص، حقوق انحصاری فراهم می کند. با به دست آوردن گواهینامه های ثبت اختراع، معمولاً شرکت شما اجازه ی استفاده و بهره برداری انحصاری از اختراع را برای یک دوره 20 ساله از تاریخ ثبت اظهارنامه اختراع می دهد.
2. تحکیم جایگاه شرکت در بازار
به واسطه این حقوق انحصاری، شرکت قادر خواهد بود تا دیگران را از استفاده غیرمجاز تجاری اختراعتان بازدارد. از این طریق رقابت کم تر می‌شود و شرکت خودش را به عنوان تنها بازیگر برتر در بازار مطرح می کند.
3. بازگشت سریع تر سرمایه‌گذاری ها
با سرمایه گذاری مقدار قابل توجّهی پول و صرف زمان در توسعه محصولات نوآورانه، شرکت شما قادر خواهد بود که زیر چتر حقوق انحصاری این محصولات، آن ها را تجاری سازی نماید و سرمایه هزینه شده را بازگشت دهد.
4. فرصت لیسانس دهی یا فروش اختراع
درصورتی که شما تمایلی به بهره برداری تجاری از گواهینامه ثبت اختراع خودتان نداشته باشید، می توانید آن را به صورت کامل بفروشید و یا لیسانس حقّ بهره برداری تجاری آن را به شرکت دیگری واگذار نمایید و از طریق آن برای شرکت خودتان درآمد زایی نمایید.
5. افزایش قدرت چانه زنی
اگر شرکت شما در حال تلاش برای به دست آوردن حقّ انحصاری اختراعات ثبت شده دیگران از طریق قرارداد لیسانس است، سبد دارایی های فکری شما (اختراعات ثبت شده به نام شرکت شما) می تواند قدرت چانه زنی شما در مذاکرات تجاری را افزایش دهد. بر این اساس است که گواهینامه های ثبت اختراع شرکت شما در فرایند مذاکره از طریق یک موافقت نامه لیسانس متقابل ، می تواند منفعت قابل توجّهی را برای شرکت شما به ارمغان آورد، به طوری که حقوق ثبت اختراع می تواند میان شرکت شما و شرکت دیگر مبادله شود.
6. تصویر مثبت برای شرکت شما
شرکای تجاری، سرمایه گذاران و سهام داران ممکن است دارایی های فکری (تعداد اختراعات ثبت شده) شرکت را دلیلی بر بالا بودن سطح توانمندی ها و ظرفیت های تخصّصی و فناورانه شرکت شما مورد توجّه قرار دهند که خود می تواند برای جذب سرمایه گذاری ها و تأمین مالی بیشتر، یافتن شرکای تجاری و افزایش ارزش بازار شرکت شما مفید باشد.
لازم به ذکر است که در بسیاری از موارد، جایی که شرکت صرفاً کالاهای موجود خود را بهبود داده است و بهبودهای انجام شده ابداعی نبوده و قابلیت ثبت به‌عنوان یک اختراع را ندارند. در این صورت حقوق مدل های کاربردی می تواند به عنوان یک جایگزین مناسب برای ثبت اختراع باشد. البتّه به شرطی که در کشور موردنظر زیرساخت های حقوقی پیش بینی شده باشد. لازم به ذکر است که در قانون مالکیت فکری ایران، حمایت از مدل های کاربردی (مدل ها مصرفی یا اختراعات کوچک) پیش بینی نشده است و غالباً مدل های کاربردی تحت عنوان اختراع در کشور ثبت می شود. در مواردی نیز ممکن است شرکت تصمیم بگیرد نوآوری های شرکت را به عنوان اسرار تجاری محافظت نماید و از ثبت اختراع آن خودداری نماید که در این صورت لازم است شرکت اقدامات مناسبی را برای حفظ اطلاعات محرمانه اتّخاذ نماید.
مضرات عدم توجّه به ثبت اختراع [2, 3]
1. هر شخص دیگری می تواند آن اختراع را ثبت کند.
در خیلی از کشورها به استثناء ایالات متّحده آمریکا، اولین شخص یا اولین مؤسّسه ای که برای ثبت یک اختراع اقدام قانونی نماید، حقّ تقدّم بر ثبت اختراع را خواهد یافت. این بدین معنی است که اگر اختراعتان یا اختراع کارمندان شرکتتان را ثبت نکنید، این امکان وجود دارد که فردی که در زمانی پس از دستیابی شما به اختراع، به اختراعی مشابه و یامعادل اختراع شما دست یابد، اختراع شما را به نام خود ثبت نماید و به طور قانونی شرکت شما را از بازار محصولات این اختراع محروم نماید و فعالیت های توسعه ای شرکت شما را با مشکل مواجه نماید (فعالیت شما را محدود نماید) تا جایی که ازنظر قانونی شرکت شما بایستی برای استفاده ی مجاز از این اختراع، حقّ الزّحمه لیسانس را به آن فرد یا شرکت پرداخت نماید.
2. رقبا مزیّت اختراع را از شما خواهند ربود.
اگر محصولی از شرکت شما در بازار رقابتی موفّق شود، بسیاری از شرکت های رقیب را وسوسه خواهد نمود تا محصولی مشابه محصول شما را بدون اجازه شما تولید کند و از آن به‌صورت غیرقانونی استفاده نماید. شرکت های بزرگ تر ممکن است این مزیّت اقتصادی شما را با جایگزین کردن محصول ارزان تر و کامل تر به بازار عرضه نماید. این موضوع می تواند بازار و سهم شرکت شما را به طور قابل توجّهی کاهش دهد. حتی شرکت های رقیب خیلی کوچک هم می توانند محصول مشابه محصول شرکت شما را تولید کنند که غالباً با قیمت پایین تر آن را به فروش می رسانند، به طوری که بازار موجود جبران هزینه های تحقیق و توسعه ای شما را نمی دهد.
3. احتمال برای لیسانس، فروش یا انتقال فناوری شدیداً به تأخیر می افتد.
بدون حقوق مالکیت فکری، امکان انتقال فناوری اگر ناممکن نباشد بسیار مشکل خواهد بود. مالکیت حقوقی یک فناوری متضمن انتقال فناوری است که می تواند به تنهایی و به طور مؤثری از طریق حمایت از حقوق مالکیت فکری مناسب به دست آید. از این گذشته هرکجا که مذاکراتی برای انتقال فناوری معیّنی مطرح شود، بدون حمایت مالکیت فکری در فناوری مورد بحث، طرفین معامله برای آشکارسازی اختراع خودشان اعتماد کافی نخواهند داشت. بنابراین برای به دست آوردن فناوری از طریق لیسانس، حمایت از مالکیت فکری (خصوصاً حمایت از ثبت اختراع)، ضروری خواهد بود.
