فشار خون بالا یکی از مهمترین بیماریهای مزمن در ایران و جهان است که کنترل آن نیازمند مصرف روزانه داروهای اختصاصی است. بر اساس آمارهای داخلی، بیش از 35 درصد جمعیت بالای ۱۸ سال کشور به فشار خون بالا مبتلا هستند و بخش قابل توجهی از آنان برای کنترل فشار خون از داروی کاپتوپریل استفاده میکنند. این دارو اگرچه تأثیرگذار است، اما شکل متداول آن به صورت قرصهای جامد زیرزبانی با محدودیتها و چالشهای متعددی همراه است؛ از جمله خطر خفگی، زمان اثر طولانی، پایداری پایین و نیاز به دقت زیاد هنگام مصرف. چنین مشکلاتی، ضرورت یافتن راهکارهای نوآورانه را بیش از پیش آشکار میسازد.
پژوهشگران دانشگاه تربیت مدرس به سرپرستی دکتر فریبا گنجی و با همکاری دکتر معصومه نصرالهزاده، دکتر آرزو سروشنیا و مهندس زهرا صباغی کلایی موفق به توسعه محصولی شدند که میتواند بسیاری از این محدودیتها را برطرف سازد: فیلم دهانی سریعحلشونده کاپتوپریل مبتنی بر نانوذرات دارو.
این فیلمها که بر پایه فناوری فیلمهای پلیمری سریعرهش طراحی شدهاند، دارای ضخامت بسیار کم بوده و به محض قرار گرفتن روی زبان، در مدت کوتاهی حل میشوند. نکته مهمتر آن است که در ساختار این فیلمها، داروی کاپتوپریل به صورت نانوذرات بارگذاری شده است. حضور نانوذرات موجب افزایش سطح تماس دارو با محیط دهان و در نتیجه جذب سریعتر و مؤثرتر آن توسط بدن میشود. این ویژگی منحصربهفرد باعث میگردد که اثر درمانی دارو در مدت زمان بسیار کوتاهتری بروز کند و بیماران، تجربه مصرف راحتتر و اثربخشتری داشته باشند.
فیلمهای دهانی در مقایسه با قرصهای زیرزبانی، مزایای متعددی دارند. اول آنکه بهدلیل نازکی، با سرعت بیشتری باز میشوند و برای بیماران حس خوشایندتری ایجاد میکنند. دوم، خطر خفگی و مشکلات ناشی از بلع قرص در این فناوری حذف شده است. سوم، برخلاف داروهای جامد سنتی، نیازی به محفظههای خاص یا شرایط پیچیده نگهداری ندارند و پایداری بیشتری در برابر عوامل محیطی دارند. افزون بر این، استفاده از فیلم دهانی دقت بالای موردنیاز در مصرف قرصهای کوچک زیرزبانی را غیرضروری میسازد.
از نظر بازار و ظرفیت تجاری، این محصول افقی بسیار گسترده پیش رو دارد. اگر تمامی بیماران فشارخونی کشور را در نظر بگیریم که روزانه دو تا سه بار نیاز به مصرف دارو دارند، بازار بالقوه این محصول به حدود ۱۴ تا ۲۱ میلیارد واحد میرسد. چنین ظرفیتی، نهتنها ارزش اقتصادی بالایی برای تولیدکنندگان داخلی ایجاد میکند، بلکه امکان ورود به بازارهای منطقهای و جهانی را نیز فراهم میسازد.
این محصول حاصل همگرایی دو حوزه کلیدی علم مواد و داروسازی است. بهرهگیری از فناوری نانو برای کوچکسازی ذرات دارویی و استفاده از بستر پلیمری سریعرهش، نمونهای از یک راهحل فناورانه برای بهبود کیفیت زندگی بیماران است. این دستاورد نشان میدهد که چگونه تحقیقات میانرشتهای میتواند پاسخی عملی به یکی از نیازهای جدی حوزه سلامت ارائه دهد.
با توجه به روند رو به رشد بیماریهای قلبی و عروقی و ضرورت مدیریت دقیق فشار خون، نوآوریهایی از این دست میتواند تأثیر چشمگیری بر بهبود کیفیت درمان و کاهش عوارض ناشی از مصرف داروهای سنتی داشته باشد. انتظار میرود با ورود این محصول به چرخه تولید صنعتی، هم بیماران از مصرف راحتتر و ایمنتر آن بهرهمند شوند و هم نظام سلامت کشور از مزایای اقتصادی و کاهش بار درمانی برخوردار شود.
فیلم دهانی نانویی کاپتوپریل دانشگاه تربیت مدرس، نمونهای موفق از ترکیب علم و فناوری برای پاسخ به نیازهای واقعی جامعه است.
