با تصویب «سند ملی توسعه علوم و فناوری نانو» (مصوب ۲۴ آبان ماه ۱۴۰۱ شورای عالی انقلاب فرهنگی)، دهه سوم پیشرفت فناوری نانو در کشور آغاز و راه برای بهره‌گیری کشور از آثار اقتصادی و اجتماعی فناوری نانو و مشارکت در مسابقه جهانی در این عرصه تا افق ۱۴۱۲ هموارتر شده است.
بر این اساس این سند، ستاد توسعه فناوری‌های نانو و میکرو وظیفه برنامه‌ریزی، هماهنگی، نظارت، پایش شاخص‌ها و تسهیل اجرای سند را بر عهده دارد. سیاست‌ها و برنامه‌های توسعه فناوری نانو تا افق ۱۴۱۲ در محورهای زیر متمرکز است:
- مرجعیت علمی و فناوری در حوزه نانو
- ارتقای اثرگذاری اقتصادی – اجتماعی فناوری نانو با تعیین مأموریت‌های ویژه در حوزه‌های اولویت‌دار صنعتی
- صادرات پایدار و ارتقای نشان ساخت ایران محصولات نانو در بازارهای منطقه‌ای و جهانی
در ادامه، برخی از مهم‌ترین اقدامات و دستاوردهای کشور در حوزه فناوری نانو و میکرو مطابق با راهبردهای سند ملی توسعه علوم و فناوری نانو در شش‌ماه ابتدایی سال ۱۴۰۲ بیان می‌شود.
راهبرد ۱) ترویج و فرهنگ‌سازی برای افزایش مشارکت ذینفعان در توسعه و به‌کارگیری فناوری نانو
ترویج و آموزش دانش‌آموزی فناوری نانو
- برگزاری چهاردهمین المپیاد دانش‌آموزی علوم و فناوری نانو؛
- آشناسازی ۴۳۰۰۰ دانش‌آموز در رویدادهای مختلف ترویج دانش‌آموزی فناوری نانو، با این فناوری؛
ترویج و آموزش دانشجویی فناوری نانو
- برگزاری دوازدهمین مسابقه ملی فناوری نانو؛
- انجام مراحل داوری طرح‌های ششمین دوره برنامه شرکت‌های نوپای فناوری نانو (نانواستارت‌آپ) و حمایت از ۱۹ طرح نانواستارت‌آپ از دوره‌های گذشته؛
- فعالیت ۵۷ نهاد ترویجی در شبکه نهادهای ترویجی فناوری نانو با برگزاری ۱۱۴ رویداد ترویجی؛
- برگزاری سومین سخنرانی نانویی (در تاریخ ۷ اردیبهشت ۱۴۰۲) با دریافت ۱۵ ویدئو از داوطلبان و انتخاب ۸ شرکت‌کننده برای ورود به مرحله دوم و انتخاب سه نفر برگزیده؛
- آشناسازی ۸۶۷۰ دانشجو در رویدادهای مختلف ترویج دانشجویی فناوری نانو؛
ترویج صنعتی فناوری نانو
تولید محتوا شامل:
- تولید و انتشار ۵ ویدئوی نانو و صنعت؛
- تکمیل و انتشار ۴ گزارش صنعتی و اقتصادی؛
رویدادهای ترویجی حضوری و مجازی شامل:
- حمایت از برگزاری ۱۸ سمینار صنعتی فناوری نانو برای واحدهای مختلف صنعتی؛
- حمایت از ۱۰ بازدید صنعتی نانو از شهرک‌ها و شرکت‌های صنعتی؛
- حمایت از برپایی غرفه در یک نمایشگاه صنعتی و حضور در ۸ نمایشگاه صنعتی به‌منظور معرفی راهکارهای صنعتی نانو و ثبت تقاضاهای صنعتی. این رویدادها منجر به دریافت ۱۵ تقاضای صنعتی شده است که بیشترین تقاضاها مربوط به حوزه‌های فلزی و پلیمر و کامپوزیت بوده است.
ترویج فناوری نانو در رسانه‌ها
- برگزاری جشنواره «نانو و رسانه»؛
- انتشار محتوای مرتبط با فناوری نانو در رسانه‌های رسمی شامل: ۳۶۲۵ دقیقه از تلویزیون، ۳۲۱۵ از رادیو، ۴۱۰ مطلب در روزنامه‌ها و ۳۱۲۰ مطلب در خبرگزاری‌های رسمی؛
- تولید و انتشار ۸۹۶ محتوای تولیدی ویژه شبکه‌های اجتماعی و جذب ۳ هزار مخاطب جدید؛
- انتشار بیش از ۸۰۰ مطلب در کانال ستاد توسعه فناوری‌های نانو و میکرو در پیام‌رسان بله (با حدود ۱۱۰۰۰ عضو) و تلگرام (با حدود ۴۰۰۰ عضو)؛
- انتشار ۲ شماره از فصل‌نامه فناوری نانو با میانگین شمارگان ۵۰۰ نسخه؛
- پاسخگویی به ۱۴۰ درخواست رسانه‌ای از سوی خبرنگاران رسانه‌های عمومی.
راهبرد ۲) ارتقای کیفیت علمی و پرورش سرمایه‌های انسانی کارآمد متناسب با نیازهای آتی جامعه علمی، فناوری و صنعتی نانو
- حمایت از ۹۹۳ محقق در قالب حمایت از پایان‌نامه، انتشار مقاله در مجلات منتخب و دستیابی به نمونه اولیه محصول؛
- حمایت از ۲۷ استاد متمرکز بر توسعه محصول یا فناوری؛
- برگزاری چهار دوره توانمندسازی برای دانشجویان تحصیلات تکمیلی؛
- کمک به ارتقای پنج نشریه علمی داخلی؛
- برگزاری نشست توانمندسازی مدیران نشریات نانو (۱۶ مرداد ۱۴۰۲).
راهبرد ۳) ارتقای توان نوآوری تخصصی و عمومی مبتنی بر فناوری‌های بدیع نانو با هدایت پژوهشگران و فناوران
- انجام ۲۴ مطالعه رصد فناوری و انتخاب حوزه‌های اولویت‌دار شامل: حسگرهای نوظهور، چاپ زیستی سه‌بعدی، شخصی‌سازی درمان، پلیمرهای زیست‌تخریب‌پذیر، هوش مصنوعی، کوانتوم، باتری‌های لیتیوم‌یونی و پسالیتیوم‌یون، مواد دوبعدی؛
- تهیه شناسنامه فناوری برای ۱۹ فناوری منتخب در حوزه رنگ؛
- برگزاری دوره‌های اعتبارسنجی ایده برای ۴۸ تیم و هسته فناورانه؛
- حمایت از ۱۳ تیم در مرحله بنیان‌گذاری توسعه کسب‌وکار؛
- حمایت از ۲ تیم برای توسعه فناوری‌های بدیع؛
- برگزاری رویداد چالش‌ها و تجربه‌های بین‌المللی شرکت‌های نوپا و نوآور؛
- همکاری با بنیاد ملی علم ایران از طریق برگزاری ۵ فراخوان مشترک در حوزه‌های اولویت‌دار؛
- استفاده از اعتبارات شبکه آزمایشگاهی فناوری نانو و حمایت از مراکز عضو این شبکه؛
راهبرد ۴) ارتقای دانش‌بنیان صنایع موجود بر پایه فناوری نانو
- اجرای ۳۷ طرح توسعه و تبادل فناوری نانو در قالب شبکه تبادل فناوری؛
- تصویب ۲۲ طرح تحقیق و توسعه درون‌زا در قالب برنامه رینکست؛
- صدور تأییدیه نانومقیاس برای ۲۱۱ محصول جدید؛
- برگزاری نشست‌های تخصصی با:
– مدیران تحقیق و توسعه شرکت‌های فعال در صنایع نفت، پتروشیمی و پالایشی (۱۵ تیرماه)؛
– توسعه‌دهندگان محصولات نانو در بخش تجهیزات و ماشین‌آلات، (۲۲ تیرماه)؛
– انجمن بهینه‌سازی مصرف انرژی ایران، (۳۰ مردادماه)؛ - استفاده ۵۱ شرکت فناوری نانو که دارای گواهینامه نانومقیاس هستند از خدمات توانمندسازی کسب‌وکار (به ارزش ۵۲۳ میلیون تومان)، در قالب آیین‌نامه‌های حمایتی کریدور خدمات فناوری تا بازار
در نیمه نخست سال ۱۴۰۲ تعداد ۲۱۱ محصول موفق به دریافت گواهینامه نانومقیاس شده و ۳۱ محصول از فهرست محصولات دارای این تأییدیه حذف شده‌اند. به این ترتیب، تا پایان شهریور، تعداد ۱۶۰۸ محصول نانو در بیش از ۱۵ حوزه صنعتی، مبتنی بر فناوری‌های داخلی تولید و روانه بازار می‌شود.
راهبرد ۵) توسعه و مدیریت بازار محصولات نانو در سطح ملی، منطقه و جهانی
در سال ۱۴۰۱، رقم کلی فروش محصولات نانو ساخت ایران بیش از ۳۰۳ هزار میلیارد ریال بوده است که ۹۳٫۷ درصد از آن مربوط به بازار داخلی و ۶٫۳ درصد مربوط به بازار صادرات بوده است. متوسط رشد سالانه بازار فناوری نانو ایران از سال ۱۳۹۲ تا پایان سال ۱۴۰۱ حدود ۹۶ درصد بوده است.
۵ دستگاه پرفروش سال 1401 به ترتیب عبارت‌اند از: سیستم پوشش‌دهی در خلا (PVD) با فناوری قوس کاتدی، دستگاه لایه‌نشانی رومیزی اسپاترینگ، دستگاه الکتروریسی صنعتی، ژنراتور فرکانس رادیویی و ژنراتور نانوحباب.
رشد خدمات فناوری نانو در سال ۱۴۰۱ نسبت به سال قبل بیش از ۱۵۰ درصد بوده است. پرفروش‌ترین خدمات فناوری نانو در سال ۱۴۰۱ به ترتیب عبارت‌اند از: خدمات لایه‌نشانی تزیینی، خدمات آنالیز و شناسایی نانومواد و خدمات لایه‌نشانی سخت.
حجم صادرات محصولات نانو در سال ۱۴۰۱، ۶۹ میلیون دلار بوده است. ساخت‌وساز، الکترونیک، اپتیک و فوتونیک، رنگ و پوشش و نساجی حوزه‌های صنعتی هستند که بیشترین صادرات محصولات نانوی ساخت ایران را در سال ۱۴۰۱ داشته‌اند.
راهبرد ۶) تدوین استانداردهای ملی و بین‌المللی و مقررات مرتبط باکیفیت محصولات و ایمنی فناوری نانو
- انتشار دو استاندارد ملی؛
- انتشار یک استاندارد بین‌المللی به‌وسیله سازمان ایزو با راهبری ایران؛
- ارائه پیشنهاد تصویب دو استاندارد بین‌المللی جدید به سازمان ایزو؛
- ارائه ۱۵۱ نظر تخصصی روی ۲۷ استاندارد بین‌المللی، به سازمان ایزو؛
در نیمه اول سال ۱۴۰۲ تعداد ۱۹ استاندارد ملی فناوری نانو با تشکیل کمیسیون‌های فنی با حضور متخصصان و ذینفعان در حال تدوین است.
راهبرد ۷) ارتقای همکاری‌ها و تعاملات بین‌المللی در حوزه نانو
- اجرای دوره آموزش استادان دانشگاه MAPUA فیلیپین؛
- برگزاری نشست‌هایی با نمایندگان کشورهای برونئی، مکزیک، کوبا، اندونزی، عمان؛
- برگزاری دومین جلسه کمیته راهبری شبکه اکونانو با راهبری ستاد توسعه فناوری‌های نانو و میکرو؛
- تعاملات با کشور مالزی برای میزبانی دومین المپیاد بین‌المللی فناوری نانو در سپتامبر ۲۰۲۴؛
- امضای تفاهم‌نامه همکاری با آژانس ملی تحقیقات و نوآوری اندونزی در اندونزی؛
- ارسال پیشنهادهایی به نهادهایی در کشورهای عمان، مکزیک، عراق، برونئی، اکوادور و ترکمنستان برای افزایش تعاملات تجاری؛
- برگزاری جلساتی با سفرای جمهوری اسلامی ایران در کشورهای ترکمنستان، فیلیپین و اندونزی؛
- تعامل با وزارت علوم برای فعال‌سازی شبکه فناوری نانو کشورهای اسلامی.
توسعه فناوری‌های میکرو
- ۴ طرح مطالعاتی مربوط به ارزیابی زنجیره ارزش حوزه‌های منتخب فناوری‌های میکرو؛
- ۳ فراخوان شناسایی و پذیرش طرح‌های زنجیره ارزش حوزه‌های منتخب فناوری‌های میکرو و انتخاب ۱۰ طرح در اولین فراخوان؛
- آغاز فرایند ارزیابی ۹ طرح توسعه زنجیره ارزش حوزه میکرو در حوزه‌های منتخب فناوری.
«گزارش عملکرد پیشرفت فناوری‌های نانو و میکرو ایران در شش‌ماه اول سال ۱۴۰۲» را که در ۳۷ صفحه منتشر شده است، می‌توانید از اینجا دریافت کنید.
