حقوق مالکیت فکری ، عمدتاً به موضوعاتی می پردازد که زاییده فکر و اندیشه انسان است و مرتبط با آفرینش های ذهنی اوست. سرمایه فکری یک سرمایه نا مشهود، شخصی و بر پایه ی اطلاعات است. حقوق مالکیت فکری به‌طورکلی شامل پتنت، کپی رایت، نام تجاری و رازهای تجاری است که به‌عنوان سنگ بنای ساخت و توسعه بازارها برای فناوری جدید به شمار می آید [1].
تاریخچه پیدایش حقوق مالکیت فکری
تاریخچه پیدایش حقوق مالکیت فکری را می توان در قرن 19 یافت. سه عامل اصلی تلاش های این حوزه که به عنوان سنگ بنای حقوق مالکیت فکری شناخته‌شده‌اند عبارت اند از [2]:
Paris Convention
Berne Convention
[World Intellectual Property Organization (WIPO) [3
یازده کشور در 20 مارس 1889 به منظور محافظت از حقوق مالکیت فکری به کنوانسیون پاریس پیوستند. کنوانسیون برن در 6 سپتامبر 1886 با مشارکت 10 کشور به‌منظور محافظت از حقوق مالکیت مربوط به آثار هنری و ادبی و کپی رایت، آغاز به کار نمود.
کنوانسیون پاریس و برن، با کمک یکدیگر در سال 1893 به تأسیس موسسه ای بین المللی به منظور محافظت از حقوق مالکیت فکری پرداخته که با نام فرانسوی آن، BIRPI شناخته شد. این موسسه پس از سال ها در 14 جولای 1967 با نام WIPO با در برگرفتن حوزه‌ها و اهداف متنوع تر و بیشتر در استکهلم شروع به کار نمود.
چرا حقوق مالکیت فکری مهم است؟
دانش و اطلاعات، برخلاف سرمایه های ملموس و محصولات، می توانند در یک زمان توسط چندین نفر به کار روند. به‌طور مثال یک چکش زمانی که توسط فردی استفاده می شود، برای فرد دیگر قابل‌استفاده نیست و به‌عنوان یک محصول نایاب به شمار می آید. این در حالی است که دانش ساخت یک محصول توسط چکش، هیچگونه نایابی نداشته و می تواند درآن واحد توسط افراد دیگری نیز، به کار گرفته شود. وجود حقوق مالکیت فکری باعث ایجاد نایابی برای این دانش و اطلاعات شده و حق استفاده از آن را به دارنده و خالق ایده، محدود می نماید [3].
مشکلات مدیریتی دارایی‌های فکری چیست؟
از مشکلات موجود در مدیریت دارایی های فکری می توان به موارد زیر اشاره نمود:
- اندازه‌گیری دارایی های فکری
– اینکه دارایی های فکری در کجای سازمان جای می گیرند؟
– چه معیاری برای اندازه‌گیری رشد و موفقیت آن وجود دارد؟
– ارائه مبنایی برای بالا بردن قیمت فروش یا اجاره آن‌ها؟
- درصورتیکه نرخ بهره تنها با دارایی های ملموس قابل اندازه‌گیری باشد، شرکت های دانش بنیان هیچ نوع مزایا و سودی نخواهند داشت. [3]
انواع آثار موردحمایت در نظام حق مالکیت فکری [3, 4]
به طورکلی حقوق مالکیت فکری شامل موارد زیر می شود:
- اختراع و پتنت
اختراع اجمالاً عبارت است از ابداع یک محصول صنعتی جدید یا کشف هر وسیله نوین یا اعمال وسایل موجود به طریق جدید برای تحصیل یک نتیجه یا محصول صنعتی و کشاورزی. این تعریف در هر کشوری تا حدودی تفاوت دارد و دایره آن، وسعت پیدا می کند. به‌عبارت دیگر، قوانین کشورهای گوناگون، علی رغم مشابهتی که باهم دارند، در ضوابط تحقق اختراع کاملاً یکسان و یکنواخت نیستند.
به‌طور خلاصه می توان تازگی اختراع را در یکی از امور ذیل دانست:
- محصول جدید؛
- وسایل و طرق جدید؛
- کاربرد جدید.
- الگوی مفید
ازلحاظ ابداع و ابتکار در سطحی پایین تر از اختراع قرار دارد و مدت حمایت قانونی آن نیز کم‌تر است.
- طرح، اشکال و ترسیمات صنعتی
شکل و ظاهر محصول صنعتی از این لحاظ که رغبت و حس زیبایی شناسی مشتریان را بر می انگیزد، مشخصه طرح صنعتی است. ممکن است در برخی موارد علاوه بر نکته مزبور، خاصیت و قابلیت کاربردی بودن یک محصول را نیز افزایش دهد. این طرح ها نتیجه ذوق و ابتکار افراد است و حد وسطی بین هنر و اختراع هستند. برای مثال، می‌توان از طرح مدل های مخصوص لباس، اشکال متنوع شیشه های عطر، شکل مخصوص شیشه های نوشابه، و نقش لاستیک های کارخانه های مختلف نام برد. شرط حمایت از طرح صنعتی این است که علاوه بر نو بودن، مخالف نظم یا اخلاق عمومی نیز نباشد.
- علائم و اسامی تجاری
علائم و اسامی تجاری یکی از مهم‌ترین اموری است که موردحمایت حقوق مالکیت صنعتی و تجاری است. نام و علامت تجاریِ مقبول، عنصری است که در طول زمان و با صرف هزینه های کلان و خطرپذیری های فراوان به‌دست آمده باشد. این عنصر گاهی چنان مقبولیت می یابد و در افکار و قضاوت اشخاص اثر می‌گذارد که حکم یک استاندارد را پیدا می‌کند، به نحوی که تولیدکنندگان دیگر مجبور می شوند محصولات خود را با مشخصات محصولات تولیدکننده مزبور هماهنگ بسازند.
امور چهارگانه مزبور، یعنی اختراع، الگوی مفید، طرح صنعتی و علائم تجاری، معمولاً در صورتی مورد حمایت قانونی هستند و به آن ها امتیازاتی تعلق می گیرد که بر اساس تشریفاتی به ثبت رسیده باشند. ازآنجایی که بحث ما، ماهوی است از پرداختن به آن خودداری می‌کنیم. بعضی از کشورها، ازجمله امریکا، صرف استفاده تجاری از یک مارک جدید و مشخص را برای برخورداری از ضمانت های حقوقی کافی می دانند، حتی اگر قبلاً ثبتی صورت نگرفته باشد.
- مایه و پیشه تجارتی و طرح کسب‌وکار
مقصود حقی است که تاجر در اثر کوشش و فعالیت خود به دست می‌آورد و برای خود شهرت کسب می نماید و تعدادی مشتری پیدا می کند. به طور کلی، مایه تجارتی از دو عنصر مختلف تشکیل می شود: اول، عنصر فکری؛ یعنی حقوقی است که تاجر نسبت به بعضی از امور دارد. مانند حقوق مربوط به سر قفلی، اسم تجارتی، تعداد مشتریان، مکان معین کسب و… دوم، عنصر مادی است که شامل اثاثیه و ابزار کار، ماشین آلات، مواد اولیه و مواد ساخته شده برای فروش و… می گردد. در اینجا بحث ما در مورد عنصر اوّل است.
- اطلاعات و اسرار تجارتی
- رموز کار
یعنی مجموعه برداشت‌ها، مفاهیم و تجربیات و اطلاعات حرفه‌ای و تمهیداتی که در ساخت محصول یا فعالیت تجاری دخیل است. این قید به موازات پیشرفت های علمی و فنی در برخی از کشورهای صنعتی ازجمله امریکا، به سلسله حقوق مالکیت های صنعتی افزوده شده است.
- کپی رایت و امور مرتبط با آن [5]
هدف از مالکیت ادبی و هنری، حمایت و حفاظت از آثار ادبی، هنری و علمی است. گاها به جای اصطلاح “مالکیت ادبی و هنری” از اصطلاح کپی‌رایت و یا حق مؤلف استفاده می شود. مقصود از مؤلف صرفاً نویسنده نیست، بلکه پدید آورنده ای است که از راه دانش، هنر یا ذوق و سلیقه، موادى را باهم ترکیب و اثرى علمى، هنرى و ادبى به وجود آورده است. به‌هرحال حق مؤلف، ترکیب جامع و کاملی برای مالکیت ادبی و هنری نیست و عنوان مؤلف، بیشتر برای نویسندگان به کار می رود و ما به‌طور مثال عکاس مؤلف، یا مجسمه ساز مؤلف نداریم. اما شاید دلیل این نام‌گذاری به پیشینه تاریخی تدوین حقوق فکری برگردد؛ در ابتدا، تنها کتاب ها و نویسندگان موردحمایت واقع می شدند و به تدریج، همراه با پیشرفت جوامع، دیگر مخلوقات و ابتکارات بشری هم در زمره موضوعات تحت حمایت قرار گرفتند.
انواع مختلف دارایی هایی که به آن ها کپی رایت اطلاق می گردد، عبارت اند از:
- کتاب، نقشه، پایان نامه، گزارش کارآموزی، جزوه
- فیلم و موسیقی
- مالتی مدیا، پویانمایی و برنامه های کامپیوتری
- پایگاه داده
- عکاسی، نقاشی، کاریکاتور، مجسمه سازی
منبع
|
[1] |
Maskus, Keith Eugene. Intellectual property rights in the global economy. Peterson Institute, 2000. |
|
[2] |
Nair, Kanakkan Raghavan Gangadharan, and Ashok Kumar. Intellectual property rights. No. 1. Allied Publishers, 1994. |
|
[3] |
May, Christopher. World Intellectual Property Organization (WIPO): Resurgence and the Development Agenda. Routledge, 2006. |
| [4] امیر صادقی نشاط، حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرم‌افزار کامپیوتری، تهران، سازمان برنامه و بودجه، 1376. | |
|
[5] |
ipbazaar, “http://www.ipbazaar.ir,” 1396. [Online]. Available: http://www.ipbazaar.ir/info/types.php. |
