کتاب «گزارش‌عملکرد سند گسترش کاربرد فناوری نانو ایران در سال ۱۳۹۸» در راستای اطلاع‌رسانی اقدامات صورت گرفته در راستای برنامه‌های سند گسترش کاربرد فناوری نانو مصوب هیئت‌وزیران و همچنین تشریح عملکرد ستاد توسعه فناوری‌نانو در سال ۱۳۹۸ در ۵ فصل به شرح زیر منتشر شد:
فصل نخست: وضعیت دستیابی به اهداف کلان پیشرفت فناوری‌نانو در ایران
در این فصل وضعیت کشور در راستای ۲ هدف کلان «دستیابی به جایگاه مناسب در علم و فناوری‌نانو در بین کشورهای جهان» و «کسب سهم مناسبی از بازار جهانی فناوری‌نانو» بیان شده است.
جایگاه جهانی ایران در علم و فناوری‌نانو به وسیله سه شاخص کلان ارزیابی می‌شود که به ترتیب به «کمیت مقالات» و «کیفیت مقالات» و «تعداد اختراعات فناوری‌نانو» می‌پردازند. در سال ۲۰۱۹ میلادی، ۱۱۰۹۶ مقاله مرتبط با فناوری‌نانو توسط محققان ایرانی در WoS نمایه شد که معادل ۸۷/۵ درصد از کل مقالات نانو منتشر شده در سال ۲۰۱۹ است. ایران با این سهم از انتشارات نانو در رتبه چهارم دنیا قرار گرفت. ایران از لحاظ سرانه مقاله نانو به جمعیت، در رتبه چهاردهم (سال ۲۰۱۸) و از لحاظ تعداد مقاله به ازای مقدار GDP بر اساس نرخ برابری قدرت پول (PPP)، در رتبه اول دنیا (سال ۲۰۱۷) قرار دارد. در بین دانشگاه‌های ایران، دانشگاه تهران با انتشار ۹۳۰ مقاله نانو (۸٫۳ درصد کل مقالات نانوی ایران در سال ۲۰۱۹) در رده اول قرار دارد. پس از آن به ترتیب دانشگاه تربیت مدرس (۵۲۹ مقاله)، صنعتی امیرکبیر (۴۹۲ مقاله)، دانشگاه صنعتی اصفهان (۴۱۷ مقاله) و دانشگاه صنعتی شریف (۴۱۲ مقاله) قرار دارند. مجموعه تمامی واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی نیز حدود یک پنجم از کل مقالات نانوی ایران در سال گذشته را منتشر کرده است. در خصوص جایگاه جهانی ایران در کیفیت علم نانو نیز باید گفت سهم مقالات نانوی ایران که در مجلات Q۱ منتشر شده اند به‌عنوان شاخصی از کیفیت انتشارات علمی در نظر گرفته می‌شود. مجلات Q۱ مجلاتی هستند که بر اساس بانک اطلاعات مجلات علمی (JCR )Journal Citation Reports از نظر ضریب اثربخشی (Impact factor) جزو مجلات چارک اول به حساب می آیند. گرچه تعداد این مقالات در سال ۲۰۱۹ رشد کرده است ولی سهم آن‌ها از کل مقالات نانوی ایران در سال ۲۰۱۹ حدود ۲ درصد نسبت به سال قبل کاهش یافته است. از نظر رتبه نیز ایران همچنان در رتبه هشتم قرار دارد. همچنین در شاخص h ( نشان‌دهنده حجم مقالات پرکیفیت فرد یا کشور است) رتبه جهانی ایران در مقالات منتشرشده در ۵ سال منتهی به ۲۰۱۹ (h-index پنج ساله) دوازدهم است. سهم مقالات نانو مشترک ایران با کشورهای دیگر در سال ۲۰۱۹ حدود ۲۰ درصد بوده است. همچنین ایران در مجموع تا پایان سال ۲۰۱۹، ۲۶۳ اختراع مرتبط با فناوری‌نانو در دفاتر ثبت پتنت آمریکا و اروپا منتشر کرده و تعداد پتنت‌های نانو ایران در USPTO (اداره ثبت اختراع و نشان تجاری آمریکا) در سال ۲۰۱۹، ۱۶ پتنت بوده است. بر این اساس رتبه ایران در پتنت‌های ثبت شده در USPTO در سال ۲۰۱۹ بیست وچهارم است. نسبت تعداد پتنت‌ها به تعداد مقالات نانو نشان می دهد که ۴ پتنت نانویی در ازای هر ۱۰۰۰ مقاله نانو ثبت شده است.
گزارش در راستای هدف دوم، حجم بازار محصولات نانو ساخت ایران را از ابعاد مختلف معرفی کرده است. در سال ۱۳۹۷ برای پنجمین سال متوالی حجم بازار نزدیک به دو برابر (۸۳ درصد) شده است. در پایان سال ۱۳۹۷ در مجموع ۲۱۴ شرکت در زمینه تولید محصولات، تجهیزات و خدمات حوزه فناوری‌نانو فعال بودند که از داده‌های جمع آوری شده از این شرکت‌ها، رقم کلی فروش معادل ۲۵۴۶۲ میلیارد ریال به‌دست آمده است. محاسبه این بازار در سال ۱۳۹۸ نیز در دست اقدام است. از مجموع بازار فروش محصولات نانو ساخت ایران در سال ۱۳۹۷، ۲٬۶۷۲ میلیارد ریال – حدود ۱۰ درصد – مربوط به صادرات این محصولات به کشورهای دیگر و ۲۲٬۷۹۰ میلیارد ریال آن مربوط به فروش در بازار داخلی بوده است. فروش تجهیزات آزمایشگاهی و صنعتی فناوری‌نانو در سال ۱۳۹۷، با افزایش ۱۸ درصدی همراه بوده است. بخش بزرگی (حدود ۶۵ درصد) از بازار خدمات فناوری‌نانو ایران متعلق به خدمات شبکه آزمایشگاهی است. با این حال خدمات فناوری‌نانو نسبت به سال‌های گذشته رشد خوبی (۵۴ درصد) داشته که این رشد بیشتر در زمینه خدمات دیگر غیر از خدمات شبکه آزمایشگاهی بوده است. همچنین تعداد شرکت‌های نانو ایران که موفق به صادرات شده‌اند، از ۳۵ شرکت در سال ۱۳۹۶ به ۳۷ شرکت در سال ۱۳۹۷ افزایش یافته است. افزون بر این، مقاصد صادراتی محصولات نانو در سال ۱۳۹۷، ۳۶ کشور بوده است. بیشترین سهم صادرات محصولات نانو ایران مربوط به حوزه ساخت وساز بوده است که ۲۹ درصد (حدود ۹ میلیون دلار) را به‌خود اختصاص داده است. در رتبه‌های بعدی به ترتیب نانوپوشش با ۲۴ درصد، نساجی و پوشاک با ۲۱ درصد، آب و محیطزیست با ۹ درصد و دارو، بهداشت و سلامت با ۷ درصد قرار دارند.
فصل دوم: گزارش عملکرد برنامه های کلان، عملیاتی و اقدامات اجرایی فناوری نانو
گزارش در فصل دوم به تشریح فعالیت‌ها و اقدامات صورتگرفته در ۸ برنامه کلان پیشرفت فناوری نانو در سال ۱۳۹۸ به شرح زیر می پردازد:
برنامه کلان ۱: ترویج و آموزش عمومی فناوری‌نانو
این برنامه به اقدامات صورتگرفته در ارتباط با فناوری نانو در رسانه‌های کشور، رقابت‌های دانش آموزی، فعالیت‌های دانشجویی و ترویج صنعتی این فناوری می‌پردازد. بر این اساس در سال ۱۳۹۸، ۵۱۱۰ دقیقه محتوای مرتبط با فناوری‌نانو در تلویزیون، ۵۰۴۱ دقیقه در رادیو، ۱۱۰۹ مطلب در روزنامه ها و ۶۷۰۵ مطلب در خبرگزاری‌ها منتشر شده و خدمات رسانه‌ای ستاد نانو به بیش از ۲۰۰ شرکت نانویی ارائه شده است. تمرکز ترویج دانش‌آموزی در سال ۱۳۹۸ بر سه موضوع تغییر و تحول در رویدادها و برنامه‌های رقابتی و زیرساختی باشگاه نانو و توسعه تولیدات و بازار محصولات آموزشی نانو قرار داشت. در این سال، تعداد ۱۴۲۲۷۱ نفر دانش آموز و معلم در برنامه ها و رویدادهای ترویج دانش‌آموزی مشارکت کردند و مجموع این افراد از سال ۱۳۸۷ تاکنون به ۱٬۱۹۳٬۰۰۰ نفر رسید. المپیاد دانش‌آموزی و جشنواره دانش‌آموزی فناوری‌نانو از جمله رقابت‌های برگزارشده با مخاطب دانش‌آموزی در سال ۹۸ بود و کتاب «محصولات آموزشی فناوری نانو ساخت ایران» شامل تجهیزات، بسته آموزشی، فیلم، نرم‌افزار، کتاب و سایت‌های آموزشی در این‌سال منتشر شد. به منظور ترویج فناوری نانو در سراسر کشور، گروه‌های دانشجویی، شرکت‌های آموزشی و همچنین سایر نهادهای علاقه‌مند به ترویج فناوری‌نانو به عضویت شبکه نهادهای ترویجی بنیاد آموزش فناوری‌نانو درآمده‌اند. در سال ۱۳۹۸، ۴۳ کارگاه آموزشی برگزار شد که طی آن زمینه آشنایی ۲۸۳۳ دانشجو با فناوری نانو فراهم شده است. همچنین مسابقه ملی فناوری نانو و مسابقه توانمندسازی استارت آپ‌های فناوری‌نانو از جمله رقابت‌های دانشجویی فناوری نانو برگزارشده در این سال است. برنامه نانواستارتاپ آخرین حلقه از مجموعه بنیاد آموزش فناوری‌نانو است و دانشجویان پس از طی‌کردن مراحل آموزشی در سایت آموزش فناوری‌نانو و شرکت در مسابقه ملی، در نهایت مجوز ورود به این برنامه را کسب میکنند. هدف اصلی نانواستارتاپ توسعه نمونه اولیه مبتنی بر نیاز بازار و ارائه آموزش‌ها و مشاوره‌های لازم در این مسیر به تیم‌های شرکت‌کننده است. در حوزه ترویج صنعتی، در پاییز ۱۳۹۸، کتاب محصولات فناوری‌نانو ساخت ایران، در ۳ جلد با عناوین «کتاب محصولات میانی فناوری‌نانو ساخت ایران»، «کتاب محصولات نهایی فناوری‌نانو ساخت ایران» و «کتاب تجهیزات فناوری‌نانو ساخت ایران» تدوین شد. ترویج صنعتی فناوری‌نانو در شهرک‌های صنعتی و برگزاری دوره‌ها، نشست‌ها و سمینارهای آشنایی صنایع با کاربردهای فناوری‌نانو از دیگر اقدامات صورتگرفته در این حوزه بوده است.
برنامه کلان ۲: ارتقای کیفیت علمی و پرورش سرمایه‌های انسانی فناوری‌نانو
حمایت عمومی از تحقیقات، توانمندسازی سرمایه‌های انسانی و حمایت از تحقیقات کاربردی صنعتی در حوزه فناوری‌نانو مهمترین بخش‌های این برنامه را تشکیل می‌دهند. در مجموع نزدیک به ۱۰۳ میلیارد ریال حمایت تشویقی به بیش از ۸۴۰۰ درخواست تأییدی مربوط به سال ۱۳۹۶ تا انتهای سال ۱۳۹۸ پرداخت شد. در آیین‌نامه حمایت از چاپ مقاله در مجلات منتخب، درحدود ۱۰درصد کل مجلات نمایه شده در JCR که توسط Web of Science معرفی می‌شود به‌عنوان مجلات منتخب شناسایی و معرفی شده‌اند و تنها از چاپ مقاله در این مجلات حمایت می‌شود. بر این اساس در مجموع تعداد ۱۴۸۳ درخواست مربوط به مقالات منتشر شده در هر یک از گروه‌های نشریات منتخب فناوری‌نانو مورد تأیید قرار گرفته و مبلغ ۲۶۸۲۶ میلیون ریال به محققان مربوطه پرداخت شده است. همچنین مبلغ ۱۴۰۷ میلیون ریال بابت ۱۴۵ پایان‌نامه مبتنی بر نیاز صنعت (صنعتی – کاربردی) به محققان پرداخت شد. ستاد نانو در سایت خود با آدرس www.nano.ir/rfp موضوعات پیشنهادی را به‌عنوان موضوع پایان‌نامه در قالب درخواست پروپزال (Request for Proposal (RFP)) تهیه و اعلام کرده است. در سال ۱۳۹۸ و در بخش توانمدسازی، ۵ دوره توانمندسازی سرمایه‌های انسانی فناوری نانو (رویدادهای کارنو) با حضور ۳۶۰ نفر از دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های سراسر کشور برگزار شد. در سال ۱۳۹۸، ۲۹ نفر از طریق خدمات کاریابی، در شرکت‌های نانویی استخدام شده‌اند. در حوزه حمایت از تحقیقات کاربردی صنعتی در حوزه فناوری‌نانو، برنامه راهبری پژوهش‌های مأموریت‌گرا توسط ستاد نانو اجرا می‌شود. هدف این برنامه، تشویق اساتید به تمرکز پژوهشی و انباشت دانشی در تیم‌های پژوهشی حول یک موضوع محصول‌محور با تمرکز بالاست. برنامه پژوهش‌های ماموریت‌گرا کوشش می‌کند تا با تشکیل تیم‌های پژوهشی با محوریت یک پروتوتایپ (نمونه اولیه) مشخص، دستیابی به محصول‌های با پیچیدگی بالا را امکان پذیر نماید. تا انتهای سال ۱۳۹۸، ۲۰ ماموریت تأیید شده که در ۱۱ دانشگاه مختلف در حال اجرا هستند.
برنامه کلان ۳: مدیریت توسعه فناوری‌نانو
اقدامات صورتگرفته در حوزه‌های طرح‌های نوآورانه و فضاهای تولید نیمه‌صنعتی نانو در این برنامه گزارش شده است. برنامه طرح‌های نوآورانه فناوری نانو (Nano Match ) با رویکرد حمایت از طرح‌های به نمونه اولیه رسیده اجرا می‌شود. در سال ۱۳۹۸ هفتمین دوره از این برنامه برگزار و تعداد ۱۳۵ طرح در حوزه‌های مختلف صنعتی طی ۳ فراخوان دریافت شد. در مرحله اول داوری، ۵۰ طرح برای ارائه به جلسه مصاحبه حضوری دعوت شدند که در نهایت ۱۸ طرح موفق به ورود به برنامه شدند. در نهایت طرح «کامپوزیت دندانی لایت کیور نانوهیبریدی» که از سوی «شرکت مهام تجهیزات پارلا» اجرا شد، توانست عنوان طرح نوآورانه برتر را به‌خود اختصاص دهد. دیگر طرح نوآورانه برتر، محصول «مات‌کننده نانوسیلیکایی» بود که توسط «فریده کلاهدوزان» اجرا شد. در همین راستا، ۳ قرارداد تجاری میان فناوران نانومچ و صنعتگران نیز منعقد شد. قرارداد همکاری در تأمین و مصرف نانوسیلیکا گرید آنتی‌بلاک به‌منظور تولید مستربچ آنتی‌بلاک بین شرکت فراز پویان فدک (فناور نانومچ) و شرکت پلیمر رازی البرز (شرکت صنعتی)، قرارداد اعطای نمایندگی مجاز فروش محصول کامپوزیت دندانی نانوهیبریدی میان شرکت مهام تجهیزات پارلا (فناور نانومچ) و فروشگاه تجهیزات دندان‌پزشکی پارسیان (متقاضی صنعتی) و قرارداد حق استفاده از نانوذرات آویشن شیرازی یا واگذاری انحصاری نانوذرات گیاهی آنتی‌باکتریال برای استفاده در باند و گاز و پنبه میان دکتر امین محمدی پورفرد (فناور نانومچ) و شرکت باند و گاز و پنبه کاوه (شرکت صنعتی) این ۳ قرارداد را تشکیل می دهند. حمایت از توسعه صنعتی‌سازی نانوفناوری کاربردی از دیگر اقدامات صورتگرفته در این برنامه است. هدف مرکز صنعتی‌سازی نانوفناوری کاربردی (Ican)، توسعه محصول و کاربرد جدید حوزه نانو بر اساس پلتفرم فناوری‌های موجود با مشارکت دانشگاهیان به‌عنوان توسعه‌دهنده است. در سال ۱۳۹۸، ۷۱ طرح از سوی پژوهشگران و فناوران برای ورود به همکاری‌های فناورانه در ICAN، ارسال شد و پلتفرم‌های فناوری مستقر در مرکز صنعتی‌سازی نانوفناوری کاربردی موفق به ارائه ۲۵۵ عنوان خدمات ساخت و تولید در حوزه فناوری‌نانو به متقاضیان صنعتی و دانشگاهی شده‌اند. اقدام دیگر انجام‌شده در این برنامه، توسعه زیرساخت و خدمات حوزه نانوالکترونیک است. در سال ۱۳۹۸، ستاد نانو، توسعه زیرساخت باتری‌های پیشرفته فناوری نانو را ادامه داد و حمایت‌های مختلفی از محصولات مرتبط صورت گرفت. همچنین مراحل اجرایی ساخت فب نانوالکترونیک به‌همراه ساخت تجهیزات موردنیاز ادامه یافت. این فب یک مرکز ساخت ادوات نانوالکترونیک است که به‌عنوان بستری سخت‌افزاری در حوزه ساخت ادوات نیمه‌هادی و سنسورها به فعالیت می‌پردازد.
برنامه کلان ۴: توسعه خدمات و زیرساخت‌های تجاری‌سازی نانو
مطابق این گزارش، یکی از اقدامات صورتگرفته در این برنامه، ارزیابی، پایش و نظارت بر محصولات فناوری‌نانو است. در سال ۱۳۹۸ تعداد ۳۸۵ درخواست بررسی محصول به واحد ارزیابی محصولات فناوری‌نانو ارجاع شد که از این درخواست‌ها، ۸۳ مورد جهت تکمیل مستندات فنی با استفاده از گرنت شبکه آزمایشگاهی، پذیرش مشروط شده و تعداد ۲۲۹ محصول به‌دلیل ارائه مستندات فنی اولیه قابل‌قبول جهت اثبات ادعا پذیرش شده و به مرحله بعد راه یافتند. در مجموع، ۹۵ گواهی‌نامه نانومقیاس و ۷۲ گواهی‌نامه آزمایشی در این سال صادر شد. همچنین، تعداد ۲۵۴ مورد درخواست تمدید گواهی‌نامه‌های آزمایشی و نانومقیاس محصولات مورد بررسی قرار گرفت که از میان این درخواست‌ها، ۹۳ مورد تمدید شدند که از این میان ۵۰ گواهی‌نامه آزمایشی و ۷۷ گواهی‌نامه نانومقیاس بودند. به‌این‌ترتیب تعداد محصولات و تجهیزات دارای گواهی‌نامه نانومقیاس ایران تا پایان سال ۱۳۹۸، به ترتیب ۴۳۴ محصول و ۲۱۳ تجهیز رسیده است. همچنین اعطای پژوهانه به‌منظور حمایت از هزینه‌های تکمیل مستندات فنی و با همکاری شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی در اختیار تولیدکنندگان حوزه نانو قرار گرفت. در گزارش دیگر بخش این برنامه، مؤسسه خدمات فناوری تا بازار (کریدور) به ارائه خدمات، توانمندسازی کسب و کارها و توسعه کارگزاران خدمات تجاری‌سازی فناوری‌نانو پرداخته است. در سال ۱۳۹۸، مجموعا ۹۹۷ خدمت به ارزش ۲۸٫۰۵۴ میلیارد ریال از طریق کارگزاران و مشاوران مؤسسه خدمات فناوری تا بازار به ۲۲۱ شرکت‌های فناوری‌نانو ارائه شد. بر این اساس حدود ۷۰ درصد از شرکت‌های موردتأیید از خدمات و حمایت‌های تجاری‌سازی استفاده کردند به طوری‌که ۳۸۸ مشاوره تخصصی به ۱۰۵ شرکت فناوری‌نانو در ۵۰ ایستگاه مشاوره کسب‌وکار ارائه شد. همچنین ۲۷ عنوان دوره آموزشی با تمرکز بر توسعه بازار صادراتی شرکت‌ها، توسط واحد آموزش کریدور برگزار شد که ۴۲ شرکت نانویی در این دوره‌ها حضور داشتند. در ادامه این گزارش اقدامات صورتگرفته در توسعه زیرساخت فیزیکی استقرار شرکت‌های نانو در مراکز رشد بیان شده است. در نهایت در آخرین بخش این برنامه، اقدامات مرتبط با توسعه شبکه آزمایشگاهی فناوری‌نانو بیان شده است. در سال ۱۳۹۸، در مجموع تعداد آزمایشگاه‌های عضو شبکه ۸۳ آزمایشگاه بوده و تعداد ۲۲۴۴ دستگاه آزمایشگاهی توسط اعضا در پایگاه اینترنتی شبکه ثبت و به اشتراک گذاشته شده است. مجموع درآمد آزمایشگاه‌های عضو شبکه در سال ۱۳۹۸ مبلغ ۳۳۱ میلیارد ریال بوده است که در مقایسه با سال ۱۳۹۷، ۱۴٫۱۴ درصد رشد داشته است. در همین مدت، تعداد ۶۸۱٬۸۹۵ خدمت آزمایشگاهی (در ۲۱۰٬۶۳۸ مراجعه مشتری) توسط این مراکز ارائه شده که رشد ۱۵٫۶ درصدی را نسبت به سال قبل نشان می‌دهد.
برنامه کلان ۵: توسعه صنعت نانو
تسهیل فرایند اثبات فناوری و توسعه محصول جدید فناوری‌نانو یکی از بخش‌های این برنامه است. حمایت از تست‌های عملکردی محصولات و همچنین توسعه پایلوت‌ها از جمله برنامه‌های حمایتی ستاد نانو است. بر این اساس، شرکت‌ها و فناوران حوزه نانو پس از بررسی و اخذ تأییدیه نانومقیاس، از تسهیلاتی شامل گرنت شبکه آزمایشگاهی، تسهیلات تحقیق و توسعه، کمک‌هزینه احداث پایلوت‌ها، ارسال نمونه برای تست در آزمایشگاه‌های مرجع بین‌المللی و هماهنگی برای انجام تست‌های میدانی در شرکت‌های متقاضی و پیشرو برخوردار می‌شوند. در سال ۱۳۹۸ در بخش حمایت از طرح‌های تحقیق و توسعه مبلغ ۸۶٬۰۰۷ میلیون ریال و برای توسعه خط تولید، مبلغ ۳۰۹٬۳۳۰ میلیون ریال تسهیلات به شرکت‌های نانو اعطا شده است. در بخش تجهیزات و ماشین‌آلات فناوری‌نانو، تجهیزات مورد حمایت ستاد نانو باید به‌صورت مستقیم و یا غیرمستقیم (تجهیزات جانبی که به تولید نانومواد کمک میکنند) منجر به تولید نانوماده شود و یا قابلیت شناسایی نانومواد یا خواص ایجاد شده ناشی از آن‌ها را داشته باشد که در این‌صورت پس از بررسی، گواهی ارتباط با نانو صادر می‌شود. در این سال با بررسی طرح‌های متقاضی دریافت گواهی ارتباط با نانو، ۱۰ طرح مورد تأیید و یک تجهیز آزمایشگاهی جدید مورد حمایت قرار گرفت. در خصوص ساخت و توسعه کاربرد تجهیزات و ماشین‌آلات صنعتی فناوری‌نانو، ۳ طرح به ارزش مجموع ۱۰٬۹۲۰ میلیون‌ریال مورد حمایت قرار گرفتند و ۴ مدل دستگاه صنعتی و ۲ شرکت جدید به لیست حمایتی تجهیزات و ماشین‌آلات ستاد نانو اضافه شد. در راستای رشد و توسعه شرکت‌های سازنده تجهیزات و ماشین‌آلات نانو نیز ۵۶ خدمت مرتبط با تجاری‌سازی به ۳۱ شرکت تجهیزات‌ساز ارائه شد. همچنین در حوزه تجاری‌سازی تجهیزات و ماشین‌آلات صنعتی فناوری‌نانو، از مجموع ۱۲ درخواست صنعتی بررسی شده، تعداد ۷ طرح به مرحله حمایت رسید و در مجموع مبلغ ۴۹٬۷۰۸ میلیون‌ریال تسهیلات کم‌بهره به متقاضیان صنعتی این تجهیزات ارائه شده است. اقدام دیگر صورتگرفته در این برنامه، حمایت از توسعه شبکه‌های نوآوری و مراکز شتاب‌دهنده نانو می‌باشد. این شبکه‌ها و مراکز شامل شبکه انرژی خورشیدی نانو، شبکه نانوسلولز، مرکز توسعه الکترونیک چاپی، شتاب‌دهنده نانوکامپوزیت و پلیمر و مرکز شتاب‌دهی توسعه فناوری نانوداروها می‌باشند. توسعه شبکه تبادل فناوری‌نانو به‌منظور حمایت از به‌کارگیری فناوری‌نانو در صنایع از دیگر اقدامات صورتگرفته در سال ۱۳۹۸ می‌باشد. شبکه تبادل فناوری‌نانو شامل عرضه‌کنندگان، متقاضیان و کارگزاران تبادل فناوری است و سعی دارد ارتباط مؤثری میان فناوران و شرکت‌های متقاضی ایجاد کند. از میان مجموع ۲۲۷۲ تقاضای ثبت‌شده در سامانه تبادل فناوری در سال‌های اخیر، تعداد ۷۳۴ مورد در سامانه مدیریت تبادل فناوری‌نانو در سال ۱۳۹۸ ثبت شده که ۱۲۳ طرح در حال پیگیری و ۵۳ مورد منجر به پروژه موفق تبادل فناوری شده است. همچنین از طریق برنامه‌هایی نظیر فراخوان و مصاحبه، همکاری با انجمن‌های صنفی – تخصصی و حضور در نمایشگاه‌های تخصصی، ۳۷ کارگزار جذب شبکه تبادل فناوری‌نانو شدند. برنامه دیگر، حمایت از توسعه درون‌زا در صنعت نانو است که ضمن ارتباط فعالانه با شرکت‌هایی که در حال حاضر خارج از مرزهای فناوری‌نانو فعالیت میکنند، کاربردهای فناوری‌نانو در زمینه تخصصی فعالیت مربوطه به آن‌ها معرفی شده و سپس برای توسعه محصولات مبتنی بر فناوری‌نانو از آن‌ها حمایت شود. در این سال در ابتدا مجموعاً ۶۹۵ شرکت در زمینه‌های ساختمان و رنگ، آب و محیطزیست، پلیمر، نفت و گاز، نساجی، آرایشی و بهداشتی و دارویی مورد بررسی قرار گرفتند و از میان آن‌ها ۲۷ مجموعه برای بررسی‌های دقیق‌تر انتخاب شدند. در نهایت، در برنامه چالش‌های نوآوری نانو، توسعه راه‌حل‌های فناورانه برای حل مشکلات بنگاه‌های صنعتی یا توسعه محصولات/خدمات نوآورانه پیگیری‌شده که با استفاده از آن؛ شرکت‌ها، هلدینگ‌ها، کارخانه‌ها یا سایر واحدهای صنعتی می‌توانند راه‌حل‌های مناسبی برای غلبه بر مشکلات فنی خود بیابند و از این طریق، ارتباط پژوهشگران و فناوران با بنگاه‌های صنعتی افزایش پیدا می‌کند. از ابتدای شروع برنامه چالش‌های نوآوری نانو در سال ۱۳۹۵ تا پایان سال ۱۳۹۸، ۳۲ چالش مختلف برگزار شده است.
برنامه کلان ۶: پیاده‌سازی نظام استاندارد و ایمنی فناوری‌نانو
یکی از اقدامات ستاد نانو در این برنامه، حمایت از تدوین استانداردهای ملی فناوری‌نانو با همکاری سازمان ملی استاندارد ایران است. در سال ۱۳۹۸، ۲۵ استاندارد ملی در حوزه های مختلف فناوری‌نانو با برگزاری جلسات متعدد فنی و تخصصی و با حضور متخصصان مختلفی از دانشگاه، صنعت، سازمان‌ها و نهادهای ذی‌ربط تدوین شده یا در حال تدوین هستند. از میان این ۲۵ استاندارد، تعداد ۹ استاندارد ملی، نهایی شده و در کمیته ملی به‌تصویب رسیده است. بنابه این گزارش، ستاد نانو در تدوین استانداردهای بین‌المللی فناوری نانو نیز مشارکت کرده و حضور فعال ایران در کمیته بین‌المللی استانداردسازی فناوری، موجب شناخته شدن ایران به‌عنوان یکی از کشورهای فعال در حوزه استانداردهای فناوری‌نانو شده است. در سال ۱۳۹۸، در مجموع تعداد ۱۴ مدرک استاندارد بین‌المللی فناوری‌نانو با دریافت نظرات متخصصان داخلی و تشکیل جلسات تخصصی در کمیته استاندارد ستاد نانو بررسی و به‌عنوان نظر ایران برای سازمان ایزو ارسال شد. بخش دیگر این برنامه، تدوین دستورالعمل‌های اجرایی برای اعطای نشان نانو است. در سال ۱۳۹۸ با هدف تبیین شیوه کار کمیته تخصصی نشان نانو و فرایند کاری آن، دستورالعمل اجرایی این کمیه تدوین شد. همچنین باتوجه به اینکه یکی از الزامات اصلی اعطای نشان نانو به محصولات نانو، وجود شرکت‌های بازرسی تأیید صلاحیت شده در حوزه فناوری‌نانو است، ستاد نانو پیش‌نویس اولیه‌ای برای ارزیابی شرکت‌های بازرسی حوزه نانو تدوین کرد و با برگزاری جلسات متعدد با مرکز ملی تأیید صلاحیت ایران و اعمال نظرات آن‌ها این پیش‌نویس نهایی شد. در ادامه این بخش، اقدامات کمیته فناوری‌نانو سازمان غذا و دارو و کمیته فناوری نانو سازمان دامپزشکی بیان شده است. در پایان این بخش نیز اقدامات مرتبط با برگزاری آزمون‌های مقایسات بین آزمایشگاهی فناوری‌نانو، برگزاری نشست‌ها و کارگاه‌های آموزشی – ترویجی در حوزه استاندارد فناوری‌نانو و ارزیابی ایمنی و بهداشت مراکز تخصصی بیان شده است.
برنامه کلان ۷: توسعه بازار محصولات نانو
بنابه این گزارش، استفاده از ابزارهای مالی نظیر لیزینگ، پیش‌خرید و خرید دین، از مهمترین ابزارهای توسعه بازار به‌ویژه در حوزه محصولات نانو است. این ابزارهای مالی با مشارکت نهادهای مالی و سرمایه‌گذاری کشور مانند صندوق توسعه فناوری ایرانیان، صندوق پژوهش و فناوری دانشگاه‌تهران، صندوق توسعه صادرات و تبادل فناوری و صندوق نانو به‌کار گرفته می‌شود. در سال ۱۳۹۸ در مجموع بیش از ۳۰۰ میلیارد ریال شامل ۶۶ فقره وام و ۸ فقره خرید دین به فناوران و شرکت‌های حوزه نانو اعطا شد. در ادامه اقدامات صورت گرفته در جهت طراحی سازوکارهای توزیع محصولات نانو از قبیل استفاده از سایت دیجی‌کالا، سایت شانی‌کالا، شبکه‌تلویزیونی ایران‌کالا و فروشگاه زنجیره‌ای رفاه بیان شده است. در بخش دیگر گزارش؛ فعالیت‌های مرتبط با شناسایی، پایش و اطلاع‌رسانی فرصت‌های جذاب بازار آینده فناوری‌نانو و توسعه برندهای جمعی نانو بیان شده است. همچنین اقدامات صورتگرفته در راستای توسعه سبد کالای مصرفی نانو در حوزه‌های صنعتی مهمی همچون نساجی، آرایشی – بهداشتی، آب و محیطزیست و… توسعه محصولات در حوزه‌های مصرفی «اسباب‌بازی و سرگرمی»، «صنایع دستی»، «لوازم التحریر»، «لوازم مادر، کودک و فرزند» بیان شده است. آخرین بخش این برنامه، فعالیت‌های صورتگرفته در راستای ارتقای توانمندی صادراتی بنگاه‌ها و حمایت از صادرات محصولات نانو است. حضور شرکت‌های فناوری‌نانو در رویدادهای تخصصی نانو به‌صورت حضور در پاویون ملی نانو ایران در کشورهای مختلف، حمایت از برندسازی بین المللی و توسعه پایگاه‌های صادراتی برای توسعه صادرات محصولات فناوری‌نانو از جمله این فعالیت‌ها هستند.
برنامه کلان ۸: ارتقای همکاری‌های بین‌المللی در حوزه فناوری‌نانو
در آخرین برنامه فصل دوم، فعالیت‌های بین‌المللی فناوری نانو در راستای تأسیس و مشارکت در مجامع منطقه‌ای و جهانی و ایجاد زیرساخت توسعه همکاری‌های بین‌المللی برای حضور در عرصه بین‌المللی فناوری نانو بیان شده است. اقدامات صورت گرفته برای حضور فعال در المپیاد بین‌المللی نانو (INO)، مجمع آسیایی نانو (ANF)، اکونانو و پروژه نانو ایمنی اتحادیه اروپا در این بخش گزارش شده است. همچنین فعالیت‌های انجام شده در راستای توسعه روابط راهبردی فناوری نانو با کشورهای چین، اندونزی، کره‌جنوبی، اتیوپی، بولیوی، ترکیه، فیلیپین و برونئی آخرین قسمت از این برنامه را تشکیل می‌دهد.
فصل سوم: سیاستگذاری پیشرفت فناوری‌نانو و ارزیابی برنامه‌ها و نهادها
در این فصل، گزارش برنامه‌های مختلفی از جمله راهبری تحقیقات سیاستی فناوری‌نانو، پایش و ارزیابی راهبردی توسعه فناوری‌نانو و مستندسازی تجربیات و دانش کسب‌شده و انتشار الگوها بیان شده است. در برنامه اول آمده است: «یکی از ابعاد مهم در سیاستگذاری فناوری توجه به ملاحظات اجتماعی و اخلاقی در کنار توسعه فنی است. با توجه به اینکه محصولات نانو تأثیرات مختلفی بر جامعه دارند، شناسایی، بررسی و ارزیابی آن‌ها از اهمیت زیادی برخوردار است. به‌این‌منظور، در راستای بیان ساده نحوه اثرگذاری محصولات فناوری‌نانوی ایرانی بر زندگی مردم، دَه شاخص آلودگی کمتر، دوام بیشتر، اثربخشی بیشتر، ایمنی بیشتر، زیبایی بیشتر، مصرف کمتر، سازگاری بیشتر با محیطزیست، هزینه کمتر، راحتی بیشتر و اثرات جانبی کمتر طراحی شدند تا نحوه اثرگذاری هر یک از محصولات نانویی ایرانی با هر یک از این شاخص‌ها، تبیین شوند. نتایج در کتاب «نانو برای زندگی» در سال ۱۳۹۸ منتشر شد». این گزارش در بخش پایش نهادها و دستاوردهای کشورها در حوزه فناوری‌نانو به معرفی آمار محصولات، شرکت‌ها، نانومواد، استانداردها، سازمان‌ها، رویدادها و اسناد سیاستی مرتبط با فناوری‌نانو کشورها در پایگاه اطلاعات و آمار علم، فناوری و صنعت نانو (www.statnano.com) می‌پردازد. در نهایت گزارش ارزیابی و رتبه‌بندی سالانه نهادهای مؤثر کشور در توسعه فناوری‌نانو آمده که در این راستا نهادهای فعال در توسعه فناوری‌نانو به صورت مستمر ارزیابی می‌شوند و سالانه از افراد و نهادهای برتر تقدیر می‌شود. برای ارزیابی هر نهاد، شاخص‌هایی در نظر گرفته شده است. در پایان این فصل، نتایج این ارزیابی در حوزه‌های آزمایشگاه‌های دانش‌آموزی، رسانه‌ها، محققان، دانشگاه‌ها، مراکز رشد، شرکت‌ها و کارگزاران ارائه‌کننده خدمات تجاری‌سازی فناوری‌نانو آمده است.
فصل چهارم گزارش به تشریح اقدامات دستگاه‌های اجرایی در راستای تکالیف سند گسترش کاربرد فناوری‌نانو پرداخته و فصل پنجم به ارزیابی شاخص‌ها و گزارش تأمین مالی برنامه پیشرفت فناوری‌نانو ایران در سال ۱۳۹۸ اختصاص دارد.
قابل ذکر است، این گزارش در ۵ فصل، و در ۲۵۶ صفحه تنظیم شده و نسخه الکترونیکی آن از اینجا قابل دریافت است.
