اخبار صنایع کشاورزی، صنایع غذایی و بسته‌بندی

بررسی کاربرد و اثرات نانوحسگرهای مورد استفاده در صنایع غذایی و آشامیدنی

فناوری نانو قابلیت مشاهده، دست کاری و مهندسی در مقیاس اتمی‌و مولکولی است. بر این اساس می‌توان خصوصیات مطلوب یک ماده را چندین برابر نمود و خصوصیات غیرمطلوب را حذف کرد؛ لذا محصول نهایی بدست آمده با این روش دارای خصوصیاتی منحصر به فرد با کارآیی بالا است. همچنین بسیاری از ساختارهایی که با فناوری نانو ارائه می‌شوند، می‌توانند خصوصیات ویژه‌ای را نمایان سازند که تاکنون در طبیعت وجود نداشته است. بهره گیری از این علم جدید می‌تواند، راهگشای بسیاری از نیازهای جوامع بشری باشد.

 

  • حسگر

حسگر یا سنسور[1] در حقیقت، ابزار و یا ماده‌ای است که بتوان با آن یک یا چند پدیده فیزیکی یا شیمیایی خاص را  بر اساس ایجاد یک سیگنال ویژه تشخیص داد. در حسگرهای شیمیایی معمولا می‌توان به حضور و یا عدم حضور یک گونه (که با نام تخصصی آنالیت[2]  شناخته می‌شود) و یا به غلظت (مقدار) آن پی برد.  در این مورد، یا حسگر به صورت کیفی (تشخیص نوع ماده و حضور یا عدم حضور آن)، و یا به صورت کمی‌(تشخیص مقدار ماده مورد نظر و دوز آن) مورد استفاده قرار می‌گیرد. برخی حسگرها بسیار حساس هستند و می‌توانند تا مقادیر بسیار پایین از مواد را تشخیص دهند. همچنین برخی قابلیت اندازه گیری همزمان چندین عامل شیمیایی را با دقت بالا دارا می‌باشند.

 

  • اهمیت حسگرها در صنایع غذایی و آشامیدنی

دامنه بازار حسگرهای مورد نیاز صنایع غذایی بسیار وسیع است. از هر نظر، در تمامی‌فرایند صنعتی از ماده خام تا مرحله تولید محصول نهایی، نیاز به کنترل، ضروری می‌باشد؛ تا بتوان محصولاتی تازه، خوش طعم وسالم به دست مصرف کننده رساند. از سویی دیگر، دولت‌ها استانداردهایی را برای تولید و بسته بندی مواد غذایی تعیین کرده اند و مدام در حال بهبود این قوانین می‌باشند. در طی فرایندی که مواد غذایی خام از مزارع کشاورزی و دامپروری طی می‌کنند تا به صورت بسته بندی به مشتری برسد، فاکتورهای بسیار متفاوتی مثل روش کشت، روش حمل ونقل، روش تولید و نگه داری و غیره در ایجاد یک محصول با کیفیت تاثیر می‌گذارد که نیاز به کنترل مداوم در هر مرحله می‌باشد (شکل 1). یکی از نکات مهمی‌که بسیار مورد توجه کارخانه‌ها واقع شده است، افزایش محافظت ونگه‌داری مواد غذایی بسته بندی می‌باشد. میزان سرمایه گذاری جهت بهبود بسته بندی مواد غذایی در آمریکا از 55 درصد به 65 درصد رشد داشته که ارزش آن معادل 13 میلیارد دلار بوده است.

شکل 1: فاکتورهای بسیار زیادی از تولید ماده خام تا مصرف مواد غذایی بر کیفیت محصولات تاثیر می‌گذارد که باید مدام کنترل شوند] 1 [.

 

  • نانوحسگرهای مورد نیاز در صنایع غذایی

حسگر‌ها نقشی حیاتی در افزایش بهره‌وری و یا طول عمر مواد غذایی دارند. حسگرها باید این توانایی را داشته باشند که وضعیت مواد غذایی مانند میزان مواد مغذی،  آلودگی و یا تازه بودن مواد غذایی را در مقادیر کم تشخیص دهد، که معمولا حسگرهای معمول (ماکروحسگرها[3]) این قابلیت‌ها را به خوبی نخواهند داشت. بسیاری از آنالیزهای مربوط به مواد غذایی توسط روش‌های کروماتوگرافی[4] مثل HPLC[5] و [6]GC انجام می‌گیرد که این روش‌ها نیاز به آماده سازی نمونه در آزمایشگاه دارند، همچنین روش‌هایی گران‌قیمت محسوب می‌شوند. امروزه استفاده از نانو حسگرها می‌تواند مشکلات بسیاری از حسگرهای ماکرو را کنار بزند. حوزه نانوحسگرهای صنعت غذا نسبتا جدید می‌باشد. در دهه اخیر، بسیاری از شرکت‌ها بر روی کنترل کیفیت محصولات متمرکز شده‌اند، با توجه به  شرایط نگهداری و  فرایند تولید مواد غذایی، این موضوع برای صنایع تولیدی و یا بسته بندی بسیار با اهمیت می‌باشد. نانو حسگرها را می‌توان در سه مرحله اصلی شامل: مواد خام غذایی، فرایند تولید و محصولات بسته بندی شده به کار برد.  برخی از این نانو حسگرها می‌توانند در تعیین زمان مناسب جهت برداشت محصولات کشاورزی به کشاورزان کمک کنند ( شکل 2).

همچنین ممکن است خیلی از محصولات غذایی  قبل از تاریخ انقضاء به دلیل شرایط بد نگهداری، کیفیت خود را از دست دهند و یا برعکس، بعد از تاریخ انقضاء، به دلیل شرایط خوب نگهداری، محصولات غذایی هنوز دارای کیفیت بسیار مطلوبی باشند. نانوحسگرها می‌توانند وضعیت غذای بسته بندی را مورد ارزیابی قرار دهند تا مطمئن شد که محصولات برای مصرف کننده‌ها مناسب هستند یا خیر. وجود چنین سیستم‌هایی، می‌تواند بر روی برنامه ریزی بودجه و درآمد کارخانه‌ها، تاثیرات مثبتی گذارد، به نوعی که هم به سود مصرف کننده و هم تولید کننده باشد. نانو حسگرهای مورد استفاده در صنایع غذایی و آشامیدنی از لحاظ طراحی و ساخت بسیار متنوع می‌باشند. مهمترین نانوحسگرهایی که در این صنعت بیش از دیگر نانوحسگرها مورد توجه واقع شده اند عبارتند از:

  • نانو حسگرهای بینی الکترونیکی[7] یا زبان الکترونیکی[8]
  • نانو حسگرهای جوهر هوشمند اکسیژن سنج[9]
  • نانوحسگرهای RFID[10]

 

شکل 2 : نانو حسگر گازی ساخته شده از نانولوله‌های کربنی[11] با توانایی تعیین میوه‌های رسیده و قابل برداشت] 2 [.

 

  • نانوحسگر بینی الکترونیکی یا زبان الکترونیکی

این نوع از حسگرها، مانند بینی یا زبان حساس سگ عمل می‌کنند. می‌توان با استفاده از نانو مواد و یا سطوح نانویی، جایگاه‌های منحصر بفردی  برای اتصال  هر ماده یا مولکول بر روی حسگر به وجود آورد تا سیگنال کاملا اختصاصی جهت شناسایی هر ماده تولید کند. این حسگرها نسبت به چندین نوع مولکول شیمیایی حساس هستند و می‌توانند به طور هم‌زمان، مقادیر مختلفی از مولکول‌ها را اندازه گیری کنند. زبان الکترونیکی نیز مانند بینی الکترونیکی با استفاده از نانو مواد موجود در سطح حسگر، جایگاه ویژه‌ای برای هر مولکول شیمیایی ایجاد می‌کند. از طریق اتصال مولکول‌های شیمیایی به جایگاه ویژه، سیگنال‌های مربوط به هر مولکول تولید می‌شود تا از این طریق نوع و مقدار مواد شیمیایی را تشخیص دهد. بر خلاف نانوحسگر بینی الکترونیکی که جهت شناسایی مولکول‌های گازی به کار می‌رود، نانو‌حسگر زبان الکترونیکی بیشتر به عنوان حسگر‌ محلول‌ها استفاده می‌شود. این حسگرها در کنترل کیفیت محصولات آشامیدنی مثل انواع آب میوه و یا نوشیدنی‌های گازدار بااهمیت خواهد بود. بینی الکترونیکی، جزء حسگرهای گازی به شمار می‌رود. سیستم‌های بینی الکترونیکی می‌تواند در صنعت غذا، وضعیت فساد و آلودگی را تشخیص دهد. تشخیص خواص فیزیکی- شیمیایی میوه‌ها مثل تغییر در عطر توت فرنگی به دلیل رطوبت گیری میوه، می‌تواند توسط بینی الکترونیکی گزارش شود. فناوری بینی الکترونیکی می‌تواند  جهت نظارت و کنترل فرایند تولید استفاده شود (شکل 3)، به عنوان مثال نظارت بر یک مرحله خاص، مثل پخت مواد غذایی از طریق اندازه‌گیری بوی محصول در حال پخت، بسیار صحیح تر از روش کنترل دما و زمان خواهد بود، چراکه مواد اولیه خام به دلیل تنوع تامین کنندگان، مشابه نیستند و نیاز به روش‌های بهتری برای کنترل فرایند می‌باشد.

شکل 3 : سیستم بینی الکترونیک با قابلیت تشخیص وضعیت رطوبت و اتانول محیط] 3 [.

 

  • نانوحسگرهای جوهرهوشمند اکسیژن سنج

بسیاری از نانو حسگر‌ها می‌توانند برای تعیین وضعیت هوای درون بسته بندی غذایی مورد استفاده قرار گیرند تا شرایط میکروبی و شیمیایی مواد غذایی را تعیین کند. عامل اصلی فساد مواد غذایی در اغلب موارد وجود اکسیژن در فضای اتمسفری است؛ زیرا رشد کپک‌ها و رشد باکتری‌های هوازی درحضور اکسیژن رخ می‌دهد. درطول نگهداری بسته‌های مواد غذایی، مقداری اکسیژن وارد بسته بندی می‌شود. اکسیژن باقیمانده در بسته بندی ماده غذایی و همچنین اکسیژنی که بعداً از منافذ فیلم بسته بندی وارد بسته می‌شود با مواد غذایی واکنش داده و تاثیرات نامطلوبی از خود بر جای می‌گذارد و نهایتاً باعث افت کیفیت و عمر انبارداری ماده غذایی می‌گردد. امروزه جوهر‌های هوشمند نانویی جهت تشخیص وضعیت اکسیژن درون بسته بندی غذایی استفاده می‌شود تا  از طریق تغییر رنگ جوهر، مصرف کننده و فروشنده از وضعیت هر یک از محصولات غذایی مطلع گردند ( شکل 4). این جوهر‌ها، ماده ای نانویی لایه نازک می‌باشند که روی پوشش پلاستیکی بسته‌بندی مواد غذایی قرار داده می‌شوند و با اکسیژن موجود در بسته‌بندی‌های غذایی واکنش داده و تغییر رنگ می‌دهند.

شکل 4 : تغییر رنگ جوهر حساس به اکسیژن از بیرنگ به آبی بر اثر گذشت زمان و ورود اکسیژن به بسته‌ها] 4 [.

 

 

  • نانو حسگرهای RFID

سامانه‌های RFID از سیگنال‌های الکترونیکی و الکترومغناطیسی برای خواندن و نوشتن داده‌ها بدون تماس بهره‌گیری می‌کنند. بطور کلّی شناسایی خودکار و نگهداری داده‌ها  روشی است که طی آن تجهیزات، خواه سخت‌افزاری یا نرم‌افزاری، قادر به خواندن و تشخیص داده‌ها بدون کمک گرفتن از یک فرد هستند. بارکدها، کدهای دو بعدی، سامانه شناسایی با استفاده از فرکانس رادیویی از جمله  راهکارها در این زمینه می‌باشند.

با فناوری جدید RFID، مشتری سبد کالای خود را برمی‌دارد و بدون اینکه مجبور به ایستادن در صف‌های طولانی شود و یا حتی بدون اینکه مجبور باشد، اقلام خریداری شده را به صندوقدار یا نگهبان نشان دهد، از درب فروشگاه خارج می‌شود. چراکه شناسه روی کالا دیگر بارکد نیست بلکه از نوع RFID می‌باشد و خودش با فرستان علائم رادیویی کلیه اطلاعات جاری خود از قبیل تعداد، قیمت، وزن و… را به کامپیوترهای موجود در درهای خروجی مخابره می‌کند. RFID‌های امروزی گران قیمت می‌باشند و معمولا اندازه برچسب آنها برای برخی کالا‌ها بزرگ می‌باشد.  فناوری نانو باعث بهبود کارایی RFID‌ها شده است و منجربه تولید RFID‌هایی ارزان‌تر، کوچکتر، انعطاف‌پذیرتر و با قابلیت چندکاره شده است.  برخی از حسگرهای RFID نانویی می‌تواند با حسگرهای دیگر مثل نانوحسگر جوهر هوشمند اکسیژن سنج ترکیب شود تا هر کالا، وضعیت ماندگاری خود را به فروشنده اعلام کند و در صورت خراب شدن یکی از کالا‌ها از میان صدها کالای دیگر، به راحتی شناسایی شود (شکل 5).

 

 

شکل 5 : برچسب RFID هوشمند، که محصولات غذایی فاسد شده را به مسئول فروشگاه خبر می‌دهد] 5 [.

 

  • بازار نانو حسگرهای صنایع غذایی و آشامیدنی

با توجه به بحث مدیریت و کنترل فرایند تولید محصولات غذایی در کارخانه و همچنین نظارت بر کیفیت محصولات در طی فرایند توریع، بسته بندی ونگهداری، بازار امیدوار کننده‌ای برای نانوحسگرهای این صنعت پیش بینی می‌شود. بر اساس گزارش موسسه NanoMarkets،  انتظار می‌رود که بازار نانوحسگرهای مورد استفاده در صنایع غذایی و آشامیدنی، بین سال‌های 2018 تا 2021 رشد 2 درصدی را تجربه کند (شکل 6)] 6 [. بر اساس این گزارش، به دلیل جدید بودن نانوحسگرهای صنایع غذایی و آشامیدنی بازار چنین محصولاتی قبل از سال 2018 ، ناچیز  می‌باشد، اما بعد از سال 2018، سرمایه گذاری در این بازار  قابل توجه خواهد بود.

شکل 6 : رشد بازار نانو حسگرها در صنایع غذایی و آشامیدنی بر حسب میلیون دلار] 6 [.

 

  • شرکت‌های فعال خارجی در زمینه نانو حسگرهای صنایع غذایی

اتحادیه اروپا برای محدوده سال‌های 2008 تا 2012، بودجه 5/2 میلیون یورویی تحت برنامه FP7[12] جهت توسعه نانوحسگرها در راستای بهبود نظارت در زنجیره غذایی اتخاذ کرده است] 7 [. یکی از پیمانکاران مهم در این پروژه شرکت آلمانی TTZ Bremerhaven بوده که نانو حسگرهایی را به مرحله تولید رسانده که بتواند به طور هم زمان چندین فاکتور مهم مثل مایکوتوکسین‌ها[13] و یا داروهای باقیمانده[14] در شیرخام و فراورده‌های لبنی را آنالیز کند (شکل 7)] 8 [.

 

شکل 7 : نانوحسگر تولید شده توسط شرکت TTZ Bremerhaven با قابلیت اندازه گیری هم‌زمان چندین نوع زیست مولکول[15] در شیر.

 

یکی از بخش‌های  مورد توجه در صنایع غذایی، سرمایه گذاریی بر روی حسگرهای کنترل کننده کیفیت و مزه نوشیدنی‌های متفاوت می‌باشد. شرکت iNano با همکاری دانشگاه Aarhus ، نانوحسگرهایی را تولید کرده که می‌تواند کیفیت و طعم انواع آب میوه را در طی فرایند تولید اندازه گیری نماید ( شکل 8)] 9 [.

 

شکل 8 : نانوحسگر نوشیدنی‌های گازدار و آب میوه  ساخت شرکت iNano

 

یکی دیگر از شرکت‌های پیشرو در تولید نانوحسگرهای  پایه نانو‌لوله کربنی جهت آنالیز مواد غذایی و کشاورزی، شرکت C2sense می‌باشد. محصول این شرکت از تحقیقات صورت گرفته در دانشگاه MIT تولید شده است. این نانوحسگر می‌تواند برای اندازه گیری وضعیت سلامت محصولات گوشتی و یا بررسی وضعیت رسیده بودن میوه‌ها مورد استفاده قرار گیرد ( شکل 9) ] 10 [.

شکل 9 : نانوحسگر مواد غذایی ساخت شرکت C2sense

 

شرکت Foodsniffer،  نانوحسگری را تولید کرده که می‌تواند برای تعیین وضعیت سالم و یا فاسد بودن  انواع محصولات گوشتی به کار رود و وضعیت را بر روی گوشی همراه نمایش دهد. این سیستم قابل حمل، می‌تواند برای افزایش نظارت توسط ماموران بهداشت و یا توسط خود قصابان و یا فروشندگان ماهی مورد استفاده  واقع گردد (شکل 10) ] 11 [.

 

شکل 10 : نانوحسگر محصولات گوشتی مورد استفاده بازرسان بهداشت ساخت شرکت Foodsniffer

 

شرکت Thinfilm یکی از شرکت‌های پیشرو در زمینه تولید برچسب‌های نانویی هوشمند می‌باشد، یکی از محصولات این شرکت، با نام تجاری Thinfilm Smart Labels وارد بازار شده است که می‌تواند محدوده دمایی مناسب جهت نگهداری محصولات غذایی و یا داروها را به صورت برچسب نشان دهد. اگر دمای بسته‌ها، کمتر و یا بیشتر از حد مورد نیاز باشد، برچسب‌ها جهت هشدار تغییر رنگ می‌دهند، همچنین در برخی موارد این برچسب‌ها با سیستم RFID ترکیب شده‌اند و درصورت نگه داری در دمای نامناسب، به صورت بی‌سیم به فروشنده اعلام می‌کند (شکل 11) ] 12 [.  شرکتی در آفریقای جنوبی به نام PSTsensors نیز،  نانو برچسب‌های کنترل دما جهت مصارف غذایی و نوشیدنی به بازار عرضه کرده است] 13 [.

شکل 11 : برچسب‌های مختلف دمایی جهت نگه داری مواد غذایی بسته بندی شده و یا داروها، ساخت شرکت Thinfilm.

 

شرکت CDxlife ، نانو حسگری را تولید کرده که می‌تواند به گوشی همراه  متصل شده، و کیفیت میوه‌ها و یا آب نوشیدنی را بر روی نمایشگر نشان دهد. این شرکت امیدوار است که در آینده، نانوحسگر را طوری ارتقاء دهد که بتواند گستره وسیعی از محصولات غذایی را آنالیز کند ( شکل 12 ) ] 14 [.

 

شکل 12: نانوحسگر کنترل کننده سلامت میوه‌ها محصول شرکت CDxlife

 

یکی از موفق ترین شرکت‌های تولید کننده نانوبرچسب‌های هوشمند، شرکتFreshpoint-tti  می‌باشد که گستره وسیعی از برچسب‌های هوشمند را تولید می‌کند. این برچسب‌ها  شامل برچسب‌های هوشمند اکسیژن سنج، دما سنج و آلودگی میکروبی می‌باشد که برای نگهداری مواد غذایی، دارو‌ها و خون اهدایی بسیار مورد استفاده است (شکل 13) ] 15 [.

شکل 13 : نانوبرچسب‌های هوشمند ساخت شرکت Freshpoint-tti

 

شرکت Ripesense برچسب‌های هوشمندی را وارد بازار آلمان کرده که میزان تازه بودن میوه و سبزیجات را به صورت رنگی نمایش می‌دهد. این نوع برچسب‌ها در بازار آلمان بسیار مورد توجه مردم واقع شده است (شکل 14) ] 16 [.

شکل 14 : برچسب  کیفیت میوه، ساخت شرکت Ripesense آلمان

 

  • شرکت‌های فعال داخلی

در ایران نیز فعالیت‌های زیادی در این رابطه با نانوحسگرهای صنایع غذایی صورت گرفته است، به عنوان مثال محققان تبریزی نانوحسگرهایی را از جنس کربن سرامیک و نانولوله‌های کربنی چنددیواره اصلاح شده ساخته‌اند که می‌تواند رنگ دانه‌ها را به طور هم‌زمان در مواد غذایی آنالیز کند. در صنایع غذایی عمدتاً برای بهبود ظاهر، رنگ و بافت مواد غذایی و آشامیدنی نظیر محصولات لبنی و انواع نوشیدنی‌ها، از رنگ‌های خوراکی استفاده می‌شود. با توجه به زیان‌های بالقوه‌ای که این رنگ‌های مصنوعی بر سلامت انسان دارند، میزان مصرف آن باید کنترل شده باشد. آزمایشگاه‌های کنترل کیفی صنایع غذایی و آشامیدنی و همچنین اداره استاندارد می‌توانند از نتایج این طرح جهت کنترل و ارزیابی میزان مجاز رنگ‌ها‌ی خوراکی در فرآورده‌های غذایی و آشامیدنی استفاده نمایند] 17 [. محققان دانشگاه مازندران، با استفاده از فناوری نانو، حسگری ساخته‌اند که قادر به تعیین اگزالیک اسید[16] در نمونه‌های طبیعی است. اگزالیک اسید، در بدن به اگزالات[17] تبدیل شده و با چسبیدن به کلسیم موجود در بدن، مانع از رسوب کلسیم در استخوان‌ها می‌شود. به عبارتی، این پدیده موجب دفع کلسیم از بدن خواهد شد. همچنین این ماده می‌تواند به آسانی با کلسیم و منیزیم ترکیب شده و به شکل نمک‌های کم محلول درآمده و منجر به تشکیل سنگ‌های اگزالاتی در کلیه و مثانه شود. بنابراین، ارائه‌ی روشی برای تشخیص و اندازه‌گیری دقیق و آسان اگزالیک‌اسید در نمونه‌های غذایی، دارویی و زیستی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. ] 18 [. ،همچنین در ایران، شرکت‌های زیادی در زمینه تولید تجهیزات آزمایشگاهی مورد استفاده جهت آنالیز مواد غذایی فعالیت می‌کنند، به عنوان مثال شرکت‌های طیف گستر فراز و کیمیاشنگرف پارس، دستگاه کروماتوگرافی را به مرحله تولید رسانده‌اند (شکل 15)] 19 [. کروماتوگرافی گازی تولید شده توسط این شرکت‌ها می‌تواند جهت آنالیز مواد غذایی مختلف مورد استفاده آزمایشگاه‌های اداره استاندارد و یا کنترل کیفی صنایع غذایی واقع گردد. همچنین شرکت تاف فناور پارس در زمینه تولید طیف سنج تحرک یونی[18] فعالیت دارد ] 19 [. محصول این شرکت می‌تواند جهت تعیین کیفیت برخی از مواد غذایی و آشامیدنی  از طریق آنالیز بوی مواد غذایی استفاده گردد.

 

شکل 15: کروماتوگرافی دو بعدی محصول شرکت کیمیاشنگرف پارس

 

  • جمع بندی

امروزه مصرف کنندگان به دنبال یافتن بهترین و تازه‌ترین محصولات غذایی هستند، همچنین به دلیل اهمیت نظارت بر سلامت مواد غذایی و وجود رقابت در ارائه محصولات غذایی باکیفیت بین تولید‌کنندگان، انتظار می‌رود که بازار نانوحسگرهای صنایع غذایی و آشامیدنی به سرعت رشد کند. از سویی دیگر، استفاده از فناوری‌های نوین مثل نانوحسگرها، از هدر رفتن حجم بسیار زیادی از مواد غذایی در مراحل تولید محصولات کشاورزی، فرایند تولید در کارخانه و نگه داری و عرضه جلوگیری می‌کند. درنتیجه آن، صرفه جویی مالی در هر یک از مراحل در‌پی خواهد داشت که می‌تواند در اقتصاد یک کشور، تاثیرات مثبتی برجای بگذارد.

 

  • منابع

 

 

—————————-

[1] Sensor

[2] Analyte

[3] Macro  Sensors

[4] Chromatography

[5] High-Performance Liquid Chromatography

[6] Gas Chromatography

[7] Electronic Nose

[8] Electronic Tongue

[9] Intelligence Ink for Oxygen

[10] Radio Frequency Identification

[11] Carbon Nanotube

[12] 7th Framework Programme

[13] Mycotoxins

[14] Drug residues

[15] Bio-molecules

[16] Oxalic acid

[17] Oxalate

[18] Ion Mobility Spectroscopy

 

———————————————————————

تهیه و تنظیم:

  • احسان فریدی (کارشناس ارشد شیمی تجزیه دانشگاه شیراز)
  • محسن سروری (دکتری شیمی تجزیه دانشگاه شیراز)

بخش ترویج صنعتی فناوری های نانو و میکرو

 ====================================================================================

[جهت دسترسی به گزارش نهایی محصولات و شرکتهای دارای گواهی نانومقیاس ستاد توسعه فناوریهای نانو و میکرو به «کتب مرجع محصولات و تجهیزات نانو و صنعت» به نشانی (INDnano.ir/category/book) مراجعه کنید]

[همچنین برای دانلود فایل PDF کلیه گزارشات بهمراه جزئیات، به بخش گزارش های صنعتی پایگاه اینترنتی رسانه تخصصی نانو و صنعت (www.INDnano.ir/category/report) مراجعه نمایید]

 ====================================================================================

مطالب مرتبط
درباره رسانه نانو و صنعت

ستادویژه‌توسعه‌فناوری‌نانو معاونت علمی وفناوری ریاست جمهوری در راستای تحقق اهداف سند چشم انداز توسعه صنعتی فناوری نانوی ایران، به عنوان بخشی از اقدامات خود، امر ترویج صنعتی و مدیریتی را به منظور معرفی و بکارگیری توان داخلی و با هدف ثروت آفرینی دانش‌بنیان و تولید فناورانه، در دستور کار خود قرار داده است. بر این اساس، پایگاه اینترنتی «رسانه نانو و صنعت» ستاد ویژه توسعه فناوری نانو (رسانه تخصصی فناوری نانو در صنایع و سازمانهای کشور)، به منظور «ارائه الگوهای موفق پیشرفت ملی برای مدیران و متخصصان برتر در سازمان‌های اثرگذار، پژوهشی، تولیدی و صنعتی کشور»، «تبیین توانمندیها و دستاوردهای صنعتی نانوفناوران ایران»، و «معرفی خدمات کارگروه های صنعت، بازار، توسعه فناوری، سرمایه های انسانی، بین‌الملل و مؤسسه خدمات فناوری تا بازار»، در دسترس هموطنان گرامی قرار گرفته است.

تازه‌ترین اخبار نانو و صنعت
RSS آخرین اخبار ستاد ویژه توسعه فناوری نانو
مطالب پیشنهادی نانو و صنعت