صعود ۵ پله‌ای ایران در ثبت اختراعات نانو نویدی برای توسعه صنعتی نانو

در سال ۲۰۲۰، جمهوری اسلامی ایران ۵۷ اختراع در حوزه فناوری نانو در اداره ثبت اختراع آمریکا منتشر کرده است که از این تعداد ۳۷ مورد اختراع به ثبت رسیده (پتنت) و تعداد ۲۰ مورد درخواست ثبت اختراع منتشر شده هستند. در تعداد پتنت‌های نانو در USPTO، ایران در سال ۲۰۲۰ نسبت به سال ۲۰۱۹، ۱۳۱ درصد در تعداد و ۵ پله در رتبه رشد داشته و در جایگاه ۱۹ام جهان قرار گرفته است.

با انتشار ۱۲ استاندارد جدید در سال ۲۰۲۰، سازمان بین‌المللی استاندارد (ISO) مجموعاً ۱۱۴ استاندارد در زمینه فناوری نانو منتشر کرده است که از این ۱۱۴ استاندارد ، ۸۳ استاندارد در کمیته فنی فناوری نانو ایزو (ISO/TC۲۲۹) منتشر شده و باقی در سایر کمیته های فنی ایزو منتشر شده اند. همچنین حدود ۱۰ درصد از استانداردهای منتشره در کمیته فنی فناوری نانو ایزو (ISO/TC۲۲۹) با مسئولیت جهموری اسلامی ایران و با همت دانشمندان و فناوران ایرانی تدوین شده است.

علی‌رغم محدودیت‌های بیماری کرونا در سال ۲۰۲۰، کمیته فنی فناوری نانو سازمان ایزو یکی از فعال‌ترین سال‌های خود در انتشار استانداردهای نانویی را پشت سر گذاشت. براساس اطلاعات گردآوری شده در استت نانو،  ISO با تدوین و انتشار ۱۲ استاندارد فناوری نانو در سال ۲۰۲۰ ، در مجموع ۱۱۴ استاندارد مرتبط با فناوری نانو منتشر کرده است.

براساس دسته بندی‌های تعریف شده برای استانداردها، بیشتر استانداردهای فناوری نانو منتشر شده توسط ISO در سال ۲۰۲۰ جزء دسته روش آزمون (Test Method) قرار داشتند به طوری که تعداد استانداردها در دسته‌های Test Method، Terminology، Specification و Practice به ترتیب ۸، ۲، ۱ و ۱ گزارش شده است.

همچنین استانداردهای منتشر شده در زمینه فناری‌نانو به نانوموادی مانند نانولوله‌های کربنی، نانواشیاء، نانوکامپوزیت‌ها، نانوالیاف، نانوذرات، مواد نانوساختار و موضوعاتی همچون بسته‌بندی مواد غذایی، فیلتر هوا، آنالیز شیمیایی، شکل و توزیع اندازه ذرات و سم‌شناسی و در تجهیزات به میکروسکوپ الکترونی عبوری و آنالیز توزین حرارتی پرداخته است.

براساس اطلاعات استت نانو در سال ۲۰۲۰ مجموعاً ۲۲۴۶۲ اختراع در زمینه فناوری نانو در اداره ثبت اختراعات آمریکا (USPTO) و ۵۲۹۲ اختراع نانو نیز در دفتر ثبت اختراعات اروپا (EPO) منتشر شده است. نزدیک به نیمی از این اختراعات متعلق به کشور آمریکا است. کره جنوبی، چین، ژاپن و تایوان کشورهای بعدی در این رده‌بندی هستند. ایران با ثبت ۳۷ پتنت نانو با ۵ رتبه صعود در رتبه نوزدهم دفتر ثبت USPTO قرار دارد.

بر اساس تعریف استاندارد (ISO/TS ۱۸۱۱۰) اختراعاتی در حوزه فناوری نانو قرار می‌گیرند که حداقل دارای یک ادعا (Claim) مرتبط با فناوری نانو باشند و یا بر اساس کدهای طبقه‌بندی IPC دارای کد مرتبط با حوزه فناوری نانو باشند. بر اساس بررسی آماری انجام گرفته از بانک داده Orbit مشخص شد که در سال ۲۰۲۰ مجموعاً ۲۲۴۶۲ اختراع در زمینه فناوری نانو در اداره ثبت اختراع آمریکا منتشر شده است. از این تعداد اختراع، ۹۵۶۱ مورد پتنت نهایی (Granted patents) و ۱۲۹۰۱ مورد مربوط به درخواست های ثبت اختراع منتشر شده (Published patent applications) است.

بر همین اساس برای اداره ثبت اختراع اروپا در سال ۲۰۲۰ مجموعاً ۵۲۹۲ اختراع در زمینه فناوری نانو منتشر شده است که از این تعداد ۳۱۳۸ مورد پتنت و ۲۱۵۴ مورد مربوط به درخواست‌های ثبت اختراع منتشر شده در حوزه فناوری نانو است. پتنت‌های ثبت‌شده در EPO حدود ۶/۲۳ درصد پتنت‌های USPTO است که این میزان در مقایسه با سال ۲۰۱۹ (۲۳٫۴ درصد) افزایش کمی نشان می‌دهد. مقایسه این سهم برای سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۰ با مقادیر به ترتیب ۱۸، ۲۰، ۶/۲۳ و ۴/۲۳ و ۶/۲۳  درصد نشان می‌دهد که روند صعودی به یک مقدار نسبتا ثابت در سه سال اخیر تبدیل شده است. به‌عبارتی دیگر این عدد نشان‌دهنده توجه کشورهای مختلف و شرکت‌ها در سال‌های اخیر به بازار اروپا در مقایسه با بازار ایالات متحده است.

در جدول ۱ پتنت‌های کشورهای برتر در حوزه فناوری نانو در USPTO و EPO در سال ۲۰۲۰ آورده شده است. به‌دلیل اهمیت و تعداد بیشتر اختراعات در USPTO، رتبه‌بندی کشورها بر اساس تعداد پتنت‌های این دفتر انجام گرفته است.

جدول۱ تعداد پتنت‌های فناوری نانو ۱۰ کشور اول در USPTO و EPO در سال ۲۰۲۰ – رتبه‌بندی براساس تعداد پتنت در USPTO صورت گرفته است.

رتبه کشور USPTO EPO درصد رشد در USPTO نسبت به سال ۲۰۱۹ درصد رشد در EPO نسبت به سال ۲۰۱۹
۱ ایالات متحده آمریکا ۴۹۱۳ ۹۵۲ ۱٫۵۷% -۱٫۰۴%
۲ کره جنوبی ۹۴۱ ۳۰۱ ۱٫۰۷% ۲۷٫۵۴%
۳ چین ۷۳۶ ۱۳۵ -۱٫۳۴% ۳۱٫۰۷%
۴ ژاپن ۶۶۱ ۲۷۹ -۶٫۵۱% -۹٫۷۱%
۵ تایوان ۵۱۳ ۳۳ ۱٫۵۸% ۱۰٫۰۰%
۶ آلمان ۳۱۰ ۳۲۵ -۱۰٫۹۲% -۱۹٫۹۵%
۷ فرانسه ۲۱۴ ۲۳۸ -۸٫۱۵% -۱۶٫۲۰%
۸ عربستان ۱۶۸ ۲۵ -۴٫۵۵% ۱۰۸٫۳۳%
۹ انگلیس ۱۵۴ ۱۴۴ ۳٫۳۶% ۳٫۶۰%
۱۰ کانادا ۱۵۱ ۳۸ ۴٫۱۴% -۲۹٫۶۳%

در جدول زیر اطلاعاتی شامل شماره، عنوان و لینک مربوط به هر یک از استانداردهای منتشر شده توسط سازمان ISO در سال ۲۰۲۰ ارایه شده است.

اطلاعات مربوط به استانداردهای منتشر شده توسط سازمان ISO در سال ۲۰۲۰٫

ردیف شماره استاندارد عنوان استاندارد
۱ ISO/TS ۸۰۰۰۴-۸:۲۰۲۰ Nanotechnologies — Vocabulary — Part ۸: Nanomanufacturing processes
۲ ISO/TS ۸۰۰۰۴-۳:۲۰۲۰ Nanotechnologies — Vocabulary — Part ۳: Carbon nano-objects
۳ ISO ۱۷۲۰۰:۲۰۲۰ Nanotechnology — Nanoparticles in powder form — Characteristics and measurements
۴ ISO/TR ۱۴۱۸۷:۲۰۲۰ Surface chemical analysis — Characterization of nanostructured materials
۵ ISO/TS ۲۱۹۷۵:۲۰۲۰ Nanotechnologies — Polymeric nanocomposite films for food packaging with barrier properties — Specification of characteristics and measurement methods
۶ ISO ۲۱۳۶۳:۲۰۲۰ Nanotechnologies — Measurements of particle size and shape distributions by transmission electron microscopy
۷ ISO/TS ۲۲۰۸۲:۲۰۲۰ Nanotechnologies — Assessment of nanomaterial toxicity using dechorionated zebrafish embryo
۸ ISO/TR ۲۱۶۲۴:۲۰۲۰ Nanotechnologies — Considerations for in vitro studies of airborne nano‐objects and their aggregates and agglomerates (NOAA)
۹ ISO/TS ۲۱۴۱۲:۲۰۲۰ Nanotechnologies — Nano-object-assembled layers for electrochemical bio-sensing applications — Specification of characteristics and measurement methods
۱۰ ISO/TS ۱۱۳۰۸:۲۰۲۰ Nanotechnologies — Characterization of carbon nanotube samples using thermogravimetric analysis
۱۱ ISO/TS ۲۱۲۳۷:۲۰۲۰ Nanotechnologies — Air filter media containing polymeric nanofibres — Specification of characteristics and measurement methods
۱۲ ISO/TS ۱۹۸۰۸:۲۰۲۰ Nanotechnologies — Carbon nanotube suspensions — Specification of characteristics and measurement methods
آمریکا با دارا بودن سهمی حدود ۴/۵۱ درصد از کل اختراع­های ثبت شده در حوزه فناوری نانو در USPTO رتبه اول را از این حیث داراست. این میزان در مقایسه با سال ۲۰۱۹ با سهمی معادل با ۸۴/۵۰ درصد اندکی افزایش را نشان می‌دهد. کره جنوبی و چین با اختلاف زیادی نسبت به آمریکا در این رتبه‌بندی در جایگاه دوم و سوم قرار دارند.

نکته قابل توجه در این لیست توجه ویژه کشورهای آسیایی از جمله عربستان، چین، کره جنوبی و تایوان در مقایسه با کشورهای آمریکایی و حتی اروپایی به حوزه و بازار اروپا است. در سال ۲۰۲۰، پتنت‌های نانوی کشورهای عربستان، چین، کره‌جنوبی و تایوان در EPO به ترتیب حدود ۱۰۸، ۳۱، ۲۷ و ۱۰ درصد نسبت به سال گذشته رشد داشتند.

ایران در سال ۲۰۲۰ تعداد ۵۷ اختراع در حوزه فناوری نانو در اداره ثبت اختراع آمریکا منتشر کرده است که از این تعداد ۳۷ مورد اختراع به ثبت رسیده (پتنت) و تعداد ۲۰ مورد درخواست ثبت اختراع منتشر شده هستند. در تعداد پتنت‌های نانو در USPTO، ایران در سال ۲۰۲۰ نسبت به سال ۲۰۱۹، ۱۳۱ درصد در تعداد و ۵ پله در رتبه رشد داشته و در جایگاه ۱۹ام جهان قرار گرفته است.
لازم به ذکر است که استانداردهای بین المللی ISO/TS ۲۱۲۳۷:۲۰۲۰ و ISO/TS ۲۱۹۷۵:۲۰۲۰ در سال ۲۰۲۰ به راهبری ایران در کمیته فنی استانداردهای فناوری نانو سازمان ایزو به تصویب رسیده است.