تولید نانو زئولیت های پرکاربرد صنعتی در کشور

زئولیت‌ها به‌واسطه داشتن ساختار میکروحفره می‌توانند به‌صورت انتخابی، مواد مختلف را جذب و از این طریق جداسازی نمایند. این غربالگرهای مولکولی موادی با ساختار سه‌بعدی از آلومینوسیلیکات‌ها هستند که دارای شبکه‌ای متخلخل با حفراتی منظم و اندازه یکسان هستند. از جمله کاربردهای غربال‌های مولکولی در زندگی روزمره می‌توان به استفاده از آن‌ها در جداسازی آب در سیستم‌های تهویه و پنجره‌های دوجداره (برای جذب رطوبت موجود در بین دو لایه) اشاره کرد. با این وجود عمده مصرف غربال‌های مولکولی در صنایع نفت، گاز و پتروشیمی است.

زئولیت‌ها بر اساس اندازه حفرات خود دسته‌بندی می‌شوند و دارای حفراتی با اندازه ۳ تا ۱۰ آنگستروم هستند.

کاتیون اصلی تشکیل‌دهنده غربالگر مولکولی 4A یون سدیم است. این غربالگر دارای ظرفیت جذب عناصر با قطر حفرات ۴ آنگستروم است. در حالی که کاتیون اصلی تشکیل‌دهنده زئولایت 3A یون پتاسیم است و این زئولیت دارای قطر حفرات ۳ آنگستروم است.

خشک کردن هوا، گاز طبیعی و آلکان‌ها، تولید و تصفیه آرگون، آب‌زدایی استاتیک اجزای الکتریکی، دارویی و مواد ناپایدار، خشک‌کن مواد رنگی، خشک کردن و حذف CO2 از گاز طبیعی، LPG، هوا و گازهای بی‌اثر، حذف هیدروکربن‌ها، آمونیاک و متانول از جریان گاز از جمله کاربردهای زئولیت 4A است.

علاوه‌بر استفاده به‌عنوان خشک‌کن برای بسته‌بندی مواد، نوع خاصی از این مواد در ترمز اتوبوس‌ها، کامیون‌ها و لوکوموتیوها نیز استفاده می‌شود.

زئولیت 3A نیز به‌طور کلی در فرایندهای جداسازی به‌کار برده می‌شود. عمدهٔ کاربردهای آن عبارتند از نم‌زدایی از جریان گازهای غیراشباع مانند هیدروکربن‌ها شامل گازهای حاصل از شکست هیدروکربن‌ها، پروپیلن، بوتادئین یا استیلن، خشک کردن مایعات قطبی مانند اتانول یا متانول و جذب مولکول‌هایی مانند آمونیاک یا آب از جریان N2/H2.

کریستالیزاسیون زئولیت A معمولاً طی مدت‌زمان معین و در دمای مطلوب صورت می‌گیرد. تولید یک زئولیت با کیفیت بالا نیازمند کنترل دقیق دما، زمان و pH محلول کریستالیزاسیون است. زئولیت A پس از فیلتراسیون و شستشو با آب از محلول کریستالیزاسیون جدا می‌شود.

در حال حاضر دانش فنی تولید زئولیت‌های نوع A به‌طور انحصاری در مجموعه شرکت بهداش ایجاد شده است. این شرکت توانسته با دستیابی به فرمولاسیون فرایند و طراحی فرایند در مقیاس صنعتی ابتدا اقدام به تولید زئولیت 4A و سپس تولید زئولیت 3A کند. نحوه کسب دانش فنی ساخت زئولیت 4A و 3A در این شرکت به‌صورت تحقیق و توسعه داخلی بوده و تمامی فرایند در مجموعه شرکت بهداش به دست آمده و اجرا شده است.

شرکت بهداش تنها تولیدکنندهٔ زئولیت 3A در داخل ایران است که در برابر محصولات خارجی به دلیل تفاوت احتمالی در انجام پروسه دارای برتری‌ها و ضعف‌هایی است. در عین حال محصول تولید شده، در مورد خواص مورد انتظار مانند میزان جذب استاتیک آب، دانسیته پودر و سایر خواص فیزیکی و شیمیایی، تمامی استانداردهای بین‌المللی را دارا است و به‌همین دلیل توانایی رقابت خوبی با نمونه‌های داخلی و خارجی را دارد؛ به‌طوری که شرکت بهداش به‌عنوان یکی از شرکت‌های مطرح تولیدکننده زئولیت در کنار شرکت‌های خارجی مطرح است.

منابع متداول سیلیکا و آلومینا برای تولید این محصول به ترتیب سیلیکات سدیم و آلومینات سدیم است؛ که هر دو از مواد اولیه تولید شده در شرکت بهداش هستند.

همچنین سطح فعال و جذب استاتیک رطوبت در ماده تولیدی نانوساختار بهبود قابل‌توجهی را از خود نشان داده است.

شرکت شیمیایی بهداش بزرگ‌ترین واحد تولیدکننده انواع گریدهای سیلیکات سدیم مایع و جامد به ظرفیت ۸۰ هزار تن در سال، به دو روش کوره و اتوکلاو و با نسبت‌ها و خلوص‌های مختلف است. به‌علاوه این واحد بخش قابل‌توجهی از تولیدات خود را به کشورهای منطقه صادر می‌کند. شرکت بهداش همچنین تولیدکننده سولفات آلومینیوم مایع با ظرفیت ۱۲ هزار تن در سال و تولیدکننده سدیم آلومینات در غلظت‌های گوناگون است.

میزان تقاضای بالای مصرف زئولیت‌ها در صنایع نفت و گاز به‌عنوان بستر جذب و تولید زئولیت در این شرکت، مسئولان این مجموعه را بر آن داشته تا با توجه به برخورداری از دانش فنی ساخت زئولیت‌ها، اقدام به ساخت زئولیت‌های مورداستفاده در صنایع نفت و گاز کنند. ساخت زئولیت 4A از اواخر سال ۹۰ و ساخت زئولیت 3A از ابتدای سال ۹۷ در مجموعه بهداش انجام گرفته است.

میزان تولید این محصولات در شرکت بهداش به‌طور متوسط ۱۶۰۰ تن در ماه و میزان فروش آن ۱۸ هزار تن در سال است و این شرکت توانسته به‌واسطهٔ تولید این محصول برای ۶۰۰ نفر ایجاد اشتغال کند.

در حال حاضر شرکت نیتل پارس، شرکت فارکو شیمی، شرکت هنکل پاک‌وش و شرکت حیات ترکیه از شرکت‌های طرف قرارداد برای مصرف محصول هستند و محصولات شرکت بهداش به کشورهای مالزی و ترکیه صادر می‌شوند.

مسئولان این شرکت معتقدند عوامل محیطی متعددی مانع اجرای فرایند تولید و تجاری‌سازی در حوزه صنعت هستند که از جمله مهم‌ترین آن‌ها تک منبع بودن مواد اولیه مصرفی و مشکلات مربوط به آن در تولید و مشکلات مربوط به دریافت مجوزها در فرایند تجاری‌سازی هستند.

شرکت بهداش توانسته پروانه بهره‌برداری، پروانه ساخت از سازمان غذا و دارو و ایران کد جهت تجاری‌سازی را برای تولید محصولات خود دریافت کند.